Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkеnt davlat

 
 
 
21-rasm. Oʻrta arifmetik usulida zaxira hisoblashda foydali qazilma tanasi 
shaklini oʻzgartirish sxemasi:
(A.Prokofyev boʻyicha) 
a - plan; b - qirqim; d – oʻzgartirilgan ma’dan shaklining aksonometrik 
proeksiyasi; 1- qamrovchi jinslar; 2 - ma’dan tanasi; 3 - foydali qazilmani kesib 
oʻtgan (qora) va kesib oʻtmagan (oq) kon lahimlari.
 
 
 
22-rasm. Geologik bloklar usulida zaxira 
h
isoblashda foydali qazilma tanasi
shaklini turli o
ʻ
lchamli bir-biriga yond
a
shgan bloklarga
o
ʻ
zgartirish sxemasi (V.I.Smirnov bo
ʻ
yicha) 
 
d 
A 
B 
B 
A
b 
a 

---

135
Ma’danli tomir plani
Vertikal proyeksiya 
23-rasm. Bloklar usuli bilan zaxira hisoblashda tomirning vertikal 
proyeksiyasida chegaralar turlari va bloklarga ajratish: 
1 - tektonik uzilmaning geologik chegarasi; 2 - interpolyatsiyaning ichki konturi;
3 - qisman ekstrapolyatsiyalangan tashqi kontur; 4 - chegaralanmagan 
ekstrapolyatsiyaning tashqi konturi; 5 - ma’danli quduqlar; 6 - ma’dansiz quduklar; 
7 - kon laximlari; 8 - kanavalar. 

---

136
Geologik chegaralar boʻyicha chegaralashdan farqli ravishda, foydali 
komponentning berilgan miqdori boʻyicha chegaralash ancha murakkab 
va har doim bir xil boʻlmagan masala boʻlib, ularni hal qilish nafaqat 
qabul qilingan chegaraviy miqdordan, balki shu miqdor tarqalgan 
hajmga ham bogʻliq boʻladi. 
Zaxirani chegaralashda belgilangan chegaraviy miqdor tatbiq 
etiladigan zaminning elementar hajmiga qarab, uyumlarning chegarasi, 
ulardagi foydali komponentning oʻrtacha miqdori va ularning 
ma’danlanish koeffitsiyentlari oʻzgaradi. Chegaralash amaliyotida 
chegaraviy «bort» miqdor odatda geologik namunaning hajmiga, ya’ni 
baholanayotgan zaxiralar chegarasidagi hajmga nisbatan juda ham kam 
miqdordagi hajmga tarqaladi. 
Zaxiralarni ularning umumiy sanoat konturi doirasida blokirovka 
qilish, foydali qazilmaning har xil tabiiy yoki texnologik navlari va 
turlari zaxiralarini, shuningdek, geologik va texnologik tomondan har 
turli boʻlgan uyumlar uchastkalarini alohida baholash uchun bajariladi. 
Geologiya-qidiruv ishlarining mufassalligi oshishi bilan foydali qazilma 
hisob bloklarining oʻlchamlari kichiklashib boradi.