Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkеnt davlat

Bir tekis (bir xil ishonchlilikda) tekshirish tamoyili razvedka
qilinayotgan konning hamma xususiyatlarini bir tekis yoritish 
zaruratidan kelib chiqadi. Bu tamoyilning asosida yotadigan asosiy 
tushuncha shundan iboratki, foydali qazilmalarning tabiiy uyumlari 
oʻzining shakllari va sifatlarining oʻzgaruvchanligi bilan tavsiflanadi 
hamda bu oʻzgaruvchanlikni qayd etish uchun razvedka lahimlari va 
namunalash joylari kon egallab turgan fazoda «bir tekis» taqsimlangan 
boʻlishi kerak. Bu tamoyil quyidagi talablarning bajarilishini taqozo 
etadi: 

---

100
1) Konning yoki uning alohida qismlarining xususiyatlarini 
razvedka qilishda ularning hamma yeri bir tekis razvedka lahimlari 
yordamida yoritilishi kerak; 
2) Razvedka lahimlari va kon qismlarining butun koʻlami boʻyicha 
namuna olish punktlari bir tekis joylashtirilishi kerak; 
3) Konning turli qismlarida bir-biriga solishtirish mumkin boʻlgan 
natijalarni beruvchi razvedka qilishning texnik vositalari qoʻllanilishi 
kerak, ya’ni ularning ishonchlilik darajasi iloji boricha bir-biriga yaqin 
boʻlishi kerak; 
4) Foydali qazilma tarkibini tekshirishda aniqligi va ahamiyati 
jihatidan yaqin boʻlgan metodlarni qoʻllash kerak. 
Eng kam mehnat va materiallar sarflash tamoyili razvedka qilish 
vazifasini bajarishni ta’minlaydigan eng kam miqdordagi lahimlarni 
qazish, namunalar olish, tekshirishlar oʻtkazishni nazarda tutadi. 
Bu tamoyilning talablarini bajarish ancha qiyinchiliklar tuʻgʻdiradi. 
Chunki minimal darajada yetarli boʻlgan geologiya-qidiruv ishlarining 
miqdorini aniqlash har doim ham muvaffaqiyatli bajarila olmaydi. Bu 
tamoyilni ratsional qoʻllash koʻp miqdordagi mablagʻlarni tejash va 
razvedka ishlarining samaradorligini oshirish imkonini beradi. 
Eng kam vaqt sarflash tamoyili razvedka ishlarini eng qisqa 
vaqtlarda bajarish kerakligini taqozo qiladi. Razvedka qilish jarayonini 
koʻpinchalik anchagina yirik tashkilotlar bajaradi. Ularning esa 
yordamchi va xizmat koʻrsatuvchi boʻlimlari boʻlib, bular koʻp 
miqdordagi mablagʻ talab qiladi. Koʻrsatilgan tamoyil talablarini 
bajarish va razvedka vaqtini qisqartirish qoʻshimcha mablagʻlarni 
sarflashdan saqlaydi. 
Bundan tashqari ba’zi paytlarda davlat ahamiyatiga ega boʻlgan 
resurslarning zaxirasini tezda toʻldirish maqsadida boshqa tamoyillarni 
qisman buzgan holda razvedka qilish ishlarini qisqa vaqtlarda bajarish 
talab etilishi mumkin. 
Shunday qilib, eng kam vaqt sarflash tamoyilidan kelib chiqadigan 
asosiy vaziyatlar quyidagilardan iborat: 
1) 
geologiya-qidiruv 
ishlarini 
doimo, 
boshqa 
razvedka 
tamoyillarini buzmagan holda eng qisqa vaqtlarda oʻtkazish maqsadga 
muvofiqdir; 
2) 
ayrim maxsus hollarda geologiya-qidiruv ishlarini, boshqa 
razvedka tamoyillarini qisman buzgan holda oʻta qisqa vaqtlarda 
bajarish mumkin. 

---

101
Bir qarashda razvedka qilishning alohida tamoyillari bir-birini inkor 
etuvchi narsalardek tuyuladi. Lekin aslida ular antagonistik xarakterga 
ega boʻlmagan tushunchalardir. Amaldagi geolog bu tamoyillarni oʻzaro 
muvozanatda ushlab tursa, eng ratsional va yetarli razvedka ishlarini olib 
borish imkoniyatiga ega boʻladi.