O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax politexnika instituti «tasdiqlandi»

2. Tovaming raqobatbardoshligi - bu uning nisbiy tavsifi bo‘lib, ushbu
tovaming raqobatchi tovaridan, birinchidan, aynan bitta ijtimoiy ehtiyojga mosligi
bo‘yicha, ikkinchidan esa ushbu ehtiyojni qondirish xarajatlari bo‘yicha farqlarini
aks ettiradi.
Tovaming raqobatbardoshligi ko‘rsatkichlarning uchta guruhi bilan
tavsiflanadi:

• 
  foydaliligi (sifati, foydalanish samarasi va h.k.);
  
• 
  iste’molchining ehtiyojlarini ushbu buyum vositasida qondirishda
  iste’molchining xarajatlari (sotib olish, foydalanish, texnik xizmat ko‘rsatish,
  ta’mirlash, utillashtirish va h.k.);
  
• 
  taklifning raqobatbardoshligi (mahsulotni bozorga chiqarish usuli, etkazib
  berish va toTov shartlari, sotish kanallari, servis xizmati va h.k.).
  

Mahsulotning raqobatbardoshlik parametrlari (2.1-rasm) me’yoriy (tovaming
standartlar, texnikaviy shartlar, qonunchilikka muvofiqligi), texnik (tovaming
qo‘llanish sohasi, ishonchliligi, uzoq muddat xizmat qilishi, quvvati va boshqalami
belgilab beruvchi texnologik xossalari), iqtisodiy (iste’molchining tovami sotib
olish, ishlatish va utillashtirish xarajatlari darajasi, ya’ni iste’mol narxi) va
tashkiliy (chegirmalar tizimi, etkazib berishning butligi, etkazib berish muddatlari
va shartlari va h.k.) kabi parametrlarga bo‘linadi
Nazorat savollari:
1.“Metrologiya va standartlashtirish” fanini o‘rganishning tabiiy zarurligi.
2.“Metrologiya” ning fan sifatida shakllanib borish jarayoni qanday kechgan?
3. Qanday ko‘hna va qadimiy o‘lchash birliklarini bilasiz?
4. Fanning rivojlanishida o‘ziga xos hissa qo‘shgan olimlardan kimlarni bilasiz?
5 “Metrologiya to‘g‘risida” respublika qonunining asosiy ahamiyati nimalardan iborat?
6. O‘lchashlar birligini ta’minlash tizimining asosiy nizomlari qachon qabul qilingan.
7. O‘zbekiston o‘lchashlar birligini ta’minlash tizimining asosiy maqsadlari.
8. O‘zbekiston o‘lchashlar birligini ta’minlash Davlat tizimining asosiy vazifalari.
9. Metrologiya to‘g‘risidadagi qonun qachon qabul qilingan.
2- ma'ruza Metrologiyaning ilmiy muammolari, ularni echish yullari.
Reja:

1. 
   Metrologik ta’minoti tizimi bazasining me’yoriy asosi
   
2. 
   Metrologik teshiruv va nazorat o‘lchashlar birliligini ta’minlash
   
3. 
   Ilmiy tadqiqot, tajriba konstruktorlik va loyihaviy ishlaming samaradorligini
   oshirish
   

Metrologik ta’minoti tizimi bazasining me’yoriy asosini o‘lchashlar
birliligini ta’minlash davlat tizimi -natijalari xalq xo‘jaligining barcha sohalarida
ishlatiladigan o‘lchash aniqligini baholash va ta’minlash bo‘yicha ishlami
o‘tkazish usullari va tashkil qilinishini belgilaydigan standart bilan o‘matilgan bir-
biriga bog‘langan qoida, qonun, talab va me’yorlar kompleksi tashkil qiladi.
0‘lchashlar birliligini ta’minlash shartlaridan biri ulaming natijalarini
qo‘llanishga yo‘l qo‘yilgan fizik kattalik birliklarida ifodalashdir.
0‘lchashning zarur aniqligi va birliligini ta’minlash uchun qo‘llanayotgan
fizik kattalik birliklarining o‘lchamlari etalon va namunaviy o‘lchash vositalari
yordamida saqlanadi va qayta tiklanadi. Etalonlaming umumiy qoidalari,
tasniflanishi va maqsadlari, ularni saqlash va qo‘llashga bo‘lgan talablami GOST
8.057-80 belgilaydi. Etalonlami to‘g‘ri saqlash, hususiyatlarini o‘rganish,
solishtirishni kuzatish uchun etalon saqlovchi - olimlar tayinlanadi.
Metrologik teshiruv va nazorat o‘lchashlar birliligini ta’minlash, davlat va
jamiyatni, atrof tabiatni o‘lchashlar ishonchsiz natijalarining salbiy oqibatlaridan
himoya qilish maqsadlarida amalga oshiriladi.
Metrologik tekshiruv va nazoratning asosiy vazifalari:

• 
  metrologiya bo‘yicha qonunlaming va me’yoriy hujjatlar talablarining
  bajarilayotganligini tekshirish;
  
• 
  metrologik me’yorlar va qoidalaming buzilishiga yoT qo‘ymaslik, zarur
  bo‘lganda esa, oldini olish;
  

metrologik tekshiruv va nazorat quyidagilarga nisbatan qoTlaniladi:
otchov birliklari;
konstruktorlik echimlami qo‘llash, yangi materiallardan foydalanish, ishlab
chiqarishning ilg‘or texnologik jarayonlarini joriy etish va ishlab chiqarilayotgan
mahsulot sifatini nazorat qilish natijasida oshiriladi.
Sifat_halqasi'>Sifat halqasi - mahsulotning hayot sikli, sifatni boshqarishni amalga
oshiradigan quyidagi bosqichlami o‘z ichiga oladi: marketing, bozomi izlash va
o‘rganish, texnik talablami loyihalash va ishlab chiqish, mahsulotni ishlab chiqish,
moddiy-texnika ta’minoti, ishlab chiqarish jarayonlarini tayyorlash va ishlab
chiqish, nazorat, sinovlar va qabul qilish, joy lash va saqlash, mahsulotni
taqsimlash va sotish, montaj va ishlatish, texnik va kafolatli xizmat ko‘rsatish,
utillashtirish.
Sifat ko‘rsatkichlari - mahsulot ko‘rsatkichlarining o‘zaro bog‘liq majmui
bo‘lib, uning qanday maqsadlarga mo‘ljallanganligi, ishonchliligi, texnologikligi,
standartlashtirish va unifikatsiyalash darajasi, estetik, ergonomik, ekologik
xossalari, patent-huquqiy jihatlari, tashishga yaroqliligi, xavfsizligi va iqtisodiy
parametrlarini tavsiflaydi.