O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov

Audio-video adapter - kompyuter yordamida musiqa ijro etilishi va videoli 
axborot bilan ishlashni ta`minlovchi qurilma. U funksional jihatdan rang-barang
jihozlarga ega bo`lish kerak.
Tovushli adapterlar (Sound Blaster) SHK yordamida turli xil tovushli 
axborotlarni: musiqa, nutq, shovqinli effektlarni yaratish, yozish va eshitish
uchun ishlatiladi. Tovushni yaratish rejimida adapter xuddi musiqa asbobi kabi
harakat qiladi. Tovushli adapter yordamida yaratiladigan musiqa sintezlangan
musiqa deyiladi. Tovushni eshitish rejimida adapter raqamli audio pleerga
o`xshab ishlab, u xotiradan o`qilgan raqamli signallarni analogli tovushli

---

24 
signallarga o`zgartiradi. Tovushni yozish rejimida adapter tovushli signallarni
keyinchalik ularni kompyuter xotirasiga yozish uchun raqamlashni amalga oshiradi. 
Vazifasi jihatdan adapter bir nechta modullarni o`z ichiga oladi: 
- tovushni yozish va eshitish moduli; 
- tovushni sintezlovchi modul; 
- interfeyslar moduli. 
Tovushni yozish va eshitish moduli tovushli raqamlash uchun
uzluksizraqamli o`zgartirgichni (URO`), teskari o`zgartirish uchun esa raqamli-
uzluksiz o`zgartirgichni (RUO`) ishlatadi. Ikkala holda ham tovush sifatiga 
o`zgartirgichlarning razryadliligi sezilarli ta`sir etadi. 
Video raqamlash adapteri (Video grabber) video kadrlarni ushlash,
ularni o`zgartirish (shu jumladan raqamlashni ham) va kompyuter xotirasiga
yozishni bajaradi. Video raqamlash adapterlari ikki xil bo`ladi: 
Birinchi tur adapterlar - kadr grabberlari (frame grabber) qo`zg`almas 
tasvirlarni ushlash uchun mo`ljallangan. 
Ikkinchi tur adapterlar - ushlash adapteri (capture board) bir butun video 
filmlarni qamrab olishi mumkin. Ular kompyuterda video kameradan yoki
video magnitofondan, tuner bor bo`lganda esa antenadan ham alohida televizion
kadrlarni olish va ularning bog`langan ketma-ketliklarini kelgusida qayta ishlash
va printerga yoki video qayta chiqarishga imkon beradi. Video signalni
raqamlashda axborotning katta to`plamlari (massivlari) shakllanadi. Shuning uchun
jarayon dinamikasi bilan jiddiy muammolar paydo bo`ladi, negaki o`tkazish 
qobiliyati 1024x750 piksellar bo`lgan bitta 256ta rangli to`liq ekranli tasvirni 
jo`natish uchun 1 Mbaytdan ortiqroq qiymatlarni uzatish kerak bo`ladi, 10 va 
undan oshiqroq sekund talab etilishi mumkin. Hatto 640x480 piksellar bo`lgan 
kuchsiz o`tkazishda qiymatlar sig`imi baribir katta — 0,5 Mbaytdan sal kamroq.
Shuning uchun kadrlar o`lchamlari video raqamlash adapterlari bilan
kichraytiriladi, masalan, butun ekranning o`tkazish qobiliyati 640x480 bo`lganda 
kadr 80x60, 160x 120 (odatda video uchun Windows 95 muhitida ishlatiladigan 
ekranning o`n oltidan bir qismi), 240x180 yoki 320x240 o`lchamga ega bo`ladi 

---

25 
(piksellarda). Yuqori sifatli adapterlar (masalan, Creativ Lab Video Blaster)
mavjuddir, ular video kadrlarni to`liq ekranga chiqarib berishi mumkin, lekin
ular ham, odatda, to`liq ekranli qamrashni amalga oshira olmaydi.
Modem - telefon tarmog`i orqali boshqa kompyuter bilan ma`lumot 
almashuvini ta`minlovchi qurilma. Modem (MOdulyator-DEModulyator) - aniq 
bir aloqa kanalida ishlatish uchun qabul qilingan signallarni to`g`ri
(modulyator) va teskari (demodulyator) o`zgartirish qurilmasidir. Modemlar 
quyidagi vazifalarni bajarish uchun mo`ljallangan:
- uzatishda, keng polosali impulslarni (raqamli kodni) tor polosaliga
(analog signallarga) o`zgartirish; 
- qabul qilishda, qabul qilingan signalni xalaqitlardan filtrlash va
detektorlash uchun, ya`ni tor polosali analogli signalni raqamli kodga teskari 
o`zgartirish. 
Ma`lumotlarni uzatishda bajariladigan o`zgartirish odatda ularning 
modulyasiyasi bilan bog`langan. Modulyatsiya - bu signalning biror
parametrini aloqa kanalida (modulyatsiya qilinadigan signalni) uzatilayotgan
ma`lumotlarning joriy qiymatlariga mos ravishda (modulyatsiya qiladigan
signalni) o`zgartirishdir. Demodulyatsiya - bu modulyatsiya qilingan signalni
(balki aloqa kanalidan o`tish paytida halaqitlar bilan buzilgan signalni)
modulyasiya qiladigan signalga teskari o`zgartirishdir. 
Zamonaviy modemlarda ko`pincha modulyatsiyaning uchta turi ishlatiladi:
- chastotali - FSK (Frequency Shift Keying); 
- fazali - PSK (Rpake Shift Keying); 
- kvadraturali - amplitudali — QAM (Quadrature Amplitude
Modulation).