O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulugʻbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Chief Digital Transformation Officer (CDTO / CDO) – raqamli
transformatsiya boʻyicha direktor 
Reyting baholash – reyting ko‘rsatkichlari va indikatorlari 
yordamida raqamli rivojlanish holatini baholash orqali tashkilotlar hamda 
hududlarni eng yuqori natijadan eng past natijagacha saralangan 
ro‘yxatdagi o‘rnini belgilash; 
NIS.UZ-axborot tizimi – tashkilotlar va hududlarning raqamli 
transformatsiya holatini reyting baholash jarayonlarini avtomatlashtirish 
uchun qo‘llaniladigan idoralararo axborot tizimi 
 
 
Mavzu boʻyicha test savollar 

---

324 
1. 
Raqamli transformatsiyani amalga oshirishning strategik yoʻnalishi 
nechta?
A. 6 
B. 7
C. 8 
D. 5 
2. Tashkilotlar va hududlarni raqamli transformatsiya holatini reyting 
baholash jarayonlarini avtomatlashtirish uchun qaysi axborot tizimi 
qo‘llaniladi?
A. GOV.UZ 
B. NIS.UZ
C. STAT.UZ 
D. MF.UZ 
3. Idoraviy raqamli infratuzilmaning axborot xavfsizligini, elektron 
ma’lumotlar va hujjatlarning himoyasini ta’minlashga kim mas’ul 
hisoblanadi? 
A. Chief Information Officer
B. Chief Operating Officer 
C. Chief Digital Officer 
D. Chief Technology Officer 

---

325 
2 §  Xoʻjalik yurituvchi sub’yektni raqamlashtirish 
Reja: 
1. Korxonalarni raqamlashtirish zaruriyati 
2. Korxonani raqamlashtirish yoʻnalishlari 
3. Korxonalarning raqamli transformatsiyasi 
Korxonalarni raqamlashtirish tushunchasi soʻnggi yillarda biznes 
uchun mavjud boʻlgan yangi texnologiyalar: katta ma’lumotlar tahlillari va 
mashinali oʻqish, sun’iy intellekt, robotlashtirish, toʻldirilgan reallik, 
Internet of Things (IoT), 3D bosib chiqarish, bulutli hisoblashlarni joriy 
etish bilan bogʻliq. Raqamlashtirishni rivojlantirish va joriy qilish uchun 
zarur shartlar texnologiyalar va hisoblash quvvatining arzonlashishi, 
shuningdek, ma’lumotlarni yuqori tezlikda uzatish imkoniyati ortishi 
hisoblanadi. 
Raqamli texnologiyalar korxonalarga savdo, inventarizatsiya, ishlab 
chiqarish hajmi va operatsion jarayonlarini yangi darajadagi tahlil qilish 
imkoniyatini beradi. Bu, oʻz navbatida, kompaniyaning mahsulotlari, 
yetkazib beruvchilar va mijozlar bilan oʻzaro munosabatlari va jarayonlarni 
tashkil qilish boʻyicha sifat jihatidan yangi qarashlarga olib keladi. 
Korxonada raqamli transformatsiyani ikki nuqtai nazardan koʻrib 
chiqish mumkin. Birinchisi, biznes modelini raqamlashtirish – mijoz bilan 
oʻzaro munosabat modelini oʻzgartirish, an’anaviy sotishdan mijoz uchun 
raqamli xizmat bilan toʻldiriladigan “aqlli” mahsulot modeliga oʻtish 
nazarda tutiladi. Ikkinchisi - operatsion raqamlashtirish – mavjud biznes 
modeli doirasida korxonaning samaradorligini oshirish uchun raqamli 
vositalarni joriy etishdan iborat. 
2018 yilgi KPMG global soʻroviga koʻra, sanoat rahbarlarining 95 
foizi raqamli transformatsiyani samaradorlikni oshirish va oʻz biznesini 
rivojlantirish uchun imkoniyat sifatida koʻrishadi.
93
Raqamlashtirish samaradorlik va mehnat unumdorligiga qanday 
ta’sir qiladi? 
Raqamli vositalarni operatsion faoliyatga joriy etish korxonalarga 
qarorlar sifatini yaxshilash va birinchi yil ichida ilk ijobiy natijalarni olish 
imkonini beradi. Xususan, IoT va katta hajmli ma’lumotlar tahliliga 
93
https://www.kommersant.ru/doc/3744965 

---

326 
asoslangan yechimlar ishlab chiqarish jarayonlarining samaradorligini 
oshirishda muhim rol oʻynaydi. Ular moddiy koʻrsatkichlar toʻgʻrisidagi 
ma’lumotlarni tezda toʻplash va uni keyingi ishlov berish uchun 
raqamlashtirilgan ma’lumotlarga aylantirish, qiymat zanjiri boʻylab 
elektron shaklda ma’lumot almashish va yangi xulosalar chiqarish uchun 
mashinali oʻqish va sun’iy intellekt yordamida ma’lumotlarni qayta 
ishlashga imkon beradi. Bundan tashqari, ularning yordami bilan chuqur 
tahlil natijalarini hisobga olgan holda qabul qilingan qarorlar asosida ishlab 
chiqarish jarayoni va jihozlarning fizik parametrlarini masofadan 
boshqarish mumkin. 
Turli texnologiyalarni birlashtirib, korxonalar tayyor mahsulot ishlab 
chiqarishni 
koʻpaytirish, 
yaroqsiz 
mahsulotlar 
miqdorini 
keskin 
qisqartirish, material sarfini kamaytirish va uskunalarning foydaliligini 
oshirishga imkon beradigan vositalarni oladi. 
Masalan, KPMG maslahatchilari ishtirokida rus korxonalari poʻlat 
ishlab chiqarishda ferro qotishmalarning sarfini kamaytirish boʻyicha 
yechimlarni 
ishlab 
chiqdilar, 
ishlab 
chiqarishning 
boshlangʻich 
bosqichlarida poʻlatning kamchiliklarini bashorat qilish, real vaqtda gaz 
fraktsiyalash moslamasining ish parametrlarini optimallashtirish va 
avariyalarni oʻz vaqtida ta’mirlash va oldini olish uchun distillash 
ustunining tiqilib qolishini oldindan aniqlash mumkin boʻldi.
94
Olingan optimallashtirish effekti, albatta, ma’lum bir korxonaning 
xususiyatlariga ham bogʻliq. 
Korxonalar raqamlashtirishga qanday yondashmoqda? 
Yangi texnologiyalarning rivojlanishi butun sanoatni va xususiy 
korxonalarni oʻzgartirmoqda. Raqamli konvertatsiya qilish bosqichlari 
boshqaruvga bosim oʻtkazmoqda. Shu bilan birga, raqamlashtirish 
investitsiyalarni talab qiladi, shuning uchun ushbu yoʻlga kirgan 
kompaniyalar taktik va uzoq muddatli transformatsiya maqsadlarini, yoʻl 
xaritasini va biznes misollarini belgilab olishlari kerak. 
KPMG tadqiqotiga koʻra, hozirga qadar dunyodagi oʻnta sanoat 
korxonalarining oltitasida raqamli transformatsiya dasturi mavjud. Shu 
bilan birga, korxonalarning toʻrtdan bir qismi 12 oydan kam vaqtga 
moʻljallangan dasturga ega, aksariyati (61%) mavjud dasturni bir yildan 
94
https://assets.kpmg/content/dam/kpmg/ru/pdf/2019/01/ru-ru-digital-technologies-in-russian-companies.pdf 

---

327 
uch yilgacha amalga oshirishni rejalashtirmoqda. Biroq, bu koʻrsatkichlar 
eng katta korxonalar – sanoat yetakchilarining rivojlanish darajasini aks 
ettiradi. 
Ammo yetakchilar ham zarur raqamli layoqatlarni yaratish va 
uchuvchi loyihalarni amalga oshirish bosqichida turibdi. KPMG tomonidan 
oʻtkazilgan soʻrovda qatnashgan eng yirik sanoat korxonalarining 89 foizi 
cheklangan jarayon perimetri boʻylab mashinali oʻqish va sun’iy 
intellektga asoslangan yechimlarni yoki tajriba loyihalarini amalga 
oshirishni boshladilar. OECDning hisob-kitoblariga koʻra, Gʻarbiy 
Evropadagi biznesning atigi 12 foizi allaqachon katta hajmli ma’lumotlar 
tahlilidan foydalanmoqda. 
“Uchuvchi” kompaniyalari oldiga texnologiyani sinab koʻrish, 
oʻlchab boʻladigan iqtisodiy samarani namoyish etish va tashkilot ichidagi 
madaniy oʻzgarishlarni boshlash vazifasi qoʻyilgan. Aksariyat hollarda 
bunday uchuvchi loyihalar asbob-uskunalar yetkazib beruvchilar, IT-
kompaniyalar, maslahatchilar va texnologiya startaplarining tashqi 
ekspertizasini jalb qilgan holda amalga oshiriladi. 
Bozor yetakchisi boʻlmaganlar uchun yangi texnologiyalar hali ham 
rejalashtirish bosqichida turibdi. Kichik va oʻrta biznes nafaqat raqamli 
texnologiyalarni joriy qilish, balki an’anaviy robotlashtirish va ishlab 
chiqarishni avtomatlashtirish jihatidan ham eng yirik korxonalardan orqada 
qolmoqda. Amalga oshirish tezligidagi tafovut moliyaviy resurslarning 
mavjudligi, ilgʻor texnologiyalarni joriy etish tajribasi va mablagʻlarini 
tejash bilan bogʻliq. 
Raqamlashtirishni nimalar cheklaydi? 
2018 yilda OECD raqamli texnologiyalarni joriy etish tezligiga ta’sir 
etuvchi omillar tahlili natijalarini taqdim etdi. Aniqlangan omillarni ikki 
guruhga 
boʻlish 
mumkin: 
tashkilotning 
ichki 
imkoniyatlari 
va 
raqamlashtirish uchun ragʻbatlar mavjudligi. 
Tashkilotning ichki imkoniyatlari strategik yechimning mavjudligi 
va uni amalga oshirish imkoniyatini oʻz ichiga oladi, bu kompaniya 
boshqaruvi vakolati va boshqaruv jarayonlarining sifati bilan tavsiflanadi. 
Bunga raqamli transformatsiya uchun zarur boʻlgan xodimlarning bilimlari 
va koʻnikmalari kiradi: nafaqat IT mutaxassislari, balki boshqa raqamli 
mutaxassislarning 
bilimlari 
va 
koʻnikmalari 
(va 
past 
malakali 

---

328 
xodimlarning bilim darajasi ham) sezilarli ta’sir koʻrsatadi. Ichki 
imkoniyatlar 
shuningdek, 
kompaniya 
xodimlarining 
bilim 
va 
koʻnikmalarini hisobga olgan holda resurslarini samarali taqsimlashni oʻz 
ichiga oladi. 
Raqamlashtirishni ragʻbatlantirishga masalan, korxonalarda mehnat 
unumdorligini oshirishni ragʻbatlantiradigan sohadagi raqobat darajasi 
kiradi. Bundan tashqari, raqamli texnologiyalarga va ochiq bozorga kirish, 
raqamli texnologiyalarga sarmoyalarni moliyalashtirish imkoniyati, yangi 
texnologiyalarni 
xatarli 
investitsiyalash 
sharoitida 
loyihalarga 
moslashuvchan kirish va chiqish imkoniyati mavjudligi muhimdir. Mehnat 
toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarining moslashuvchanligi resurslarni qayta 
taqsimlash, qoʻshimcha soliq va tartibga soluvchi imtiyozlarning 
mavjudligi nuqtai nazaridan muhim ahaamiyat kasb etadi. 
Ushbu omillar bilan ishlash orqali davlat korxonalarni qoʻllab-
quvvatlashi va raqamli texnologiyalarni joriy etishni tezlashtirishi mumkin, 
chunki ular korxona unumdorligini oshirish uchun mavjud potentsialning 
60% gacha bogʻliqdir. 
Raqamlashtirishning ichki imkoniyatlari va qoʻshimcha ragʻbatlar 
korxonalarga transformatsiya yoʻlidan borishni boshlash imkoniyatini 
beradi. Biroq, zarur resurslarga ega boʻlgan taqdirda ham, kompaniyalar 
ichki qarshilikka, biznes jarayonlarini oʻzgartirishni xohlamaslikka va 
“an’anaviy” yechimlar bilan birlashishda qiyinchiliklarga duch 
kelishmoqda. Shuni esda tutish kerakki, korxonalarni raqamli ravishda 
oʻzgartirish barcha xodimlarni robotlar bilan almashtirish emas, balki 
yangi texnologiyalar orqali menejerlar va ishchilarga imkoniyatlar 
berishdir. Sanoat korxonalari rahbarlarining 60% dan koʻprogʻi 
raqamlashtirish ularning sonini kamaytirishga emas, balki qoʻshimcha ish 
joylarini yaratishiga ishonadi. 
Sanoat sohasidagi raqamlashtirish bugungi kunning dolzarb, hatto 
zamonaviy mavzusi boʻlib, u sanoatlashtirishning yangi davriga qadam 
qoʻydi. Bu ishlab chiqarish jarayoniga kiber-fizik tizimlar (CPS - cyber-
physical system) va buyumlar Interneti (Internet of Things-IoT) ning 
integratsiyasi orqali biznes modellarini shakllantirishda yuqori darajadagi 
moslashuvchanlikni va mijozlar bazasini keng qamrab olishni ta’minlaydi. 
Yangi texnologiyalarni joriy etish samaradorlikni har tomonlama oshirish 

---

329 
va korxonaning muvaffaqiyatli ishlashi uchun shart-sharoitlar yaratish 
istagiga asoslangan. 
Sanoatni raqamlashtirish nimani anglatadi? 
Sanoatni raqamlashtirish – bu yangi raqamli makon tushunchasi, 
unga ishlab chiqarish mashinalari, korxonaning hayotini va xavfsizligini 
ta’minlash, ya’ni tashkilotning barcha elektronika tizimi kiritilgan. 
Datchiklar va sensorlar turli xil jismoniy ob’ektlarni virtual tarmoqqa 
birlashtirishga imkon beradi, ularda insonlarning aralashuvisiz bir-biri 
bilan oʻzaro aloqa qilishlari mumkin.
95
Raqamlashtirishning asosiy foydasi yangi mahsulotni ishlab 
chiqarish, uni bozorga olib chiqish va iste’molchiga yetkazib berish uchun 
vaqtni qisqartirish orqali korxona samaradorligini oshirish, shuningdek, 
unumdorlikni oshiradigan kompaniya resurslarini optimallashtirishdir. 
Korxonalarni raqamlashtirish tushunchasi birinchi marta 1996 yilda 
MIT Media Lab rahbari boʻlgan Nikolas Negroponte tomonidan “Being 
Digital” kitobida e’lon qilingan. Ammo, bu faqat nazariya haqida edi, 
hozirda esa raqamli korxona gʻoyalarini amalga oshirish uchun texnik 
imkoniyat mavjud. 
Bugungi kunda sanoat korxonalarini raqamlashtirishga real ehtiyoj 
mavjud, chunki yirik sanoat tarmoqlarida paydo boʻladigan katta hajmdagi 
ma’lumotlarni qayta ishlash muammosi faqat mashinalar yordamida hal 
qilinishi mumkin. Zamonaviy texnologiyalar mashinalarga nafaqat 
avtomatik harakatlarni amalga oshirishga, balki korxonaning turli 
sohalarida bir-biri bilan oʻzaro aloqada boʻlishga imkon beradi. 
Demak, 
nafaqat 
ishlab 
chiqarishning 
alohida 
bosqichlarini 
avtomatlashtirish, balki raqamli texnologiyalarni ishlab chiqarishning 
yakuniy jarayoni, shu jumladan moliyaviy va tashkiliy faoliyat haqida gap 
boradi. Yangi yondashuv mijozning ehtiyojlariga qarab harakatchanlikni, 
tezroq qaror qabul qilishni va jarayonlarning oʻzgaruvchanligini oshiradi.