O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi j. R. Qulmuhamedov, K. M. Nazarov
Avtomobilning to‘siqlardan o‘tuvchanlik qobiliyati
Download 2.72 Mb. Pdf ko'rish
|
True
|
4.12. Avtomobilning to‘siqlardan o‘tuvchanlik qobiliyati
Avtomobillarning o‘tuvchanligi deganda, yo‘lning notekis va o‘tishi qiyin bo‘lgan joylardan kuzovni, pastki qismini tegdir- masdan harakatlana olish xususiyatiga aytiladi. Avtomobilning o‘tuvchanlik qobiliyati ikki guruh ko‘rsatkichlar bilan baholanadi: o‘tuvchanlikning geometrik ko‘rsatkichlari va o‘tuvchanlik tayanch-tishlanish ko‘rsatkichlari. Geometrik ko‘r sat- kichlar yo‘l notekisliklariga avtomobil qismlarining tegishi bilan baholansa, tayanch tishlanish ko‘rsatkichlari o‘tishi qiyin yo‘l qismlari va yo‘lsiz joylarda harakatlana olish xususiyati bilan baholanadi. O‘tuvchanlikdagi barcha avtomobillarni uch guruhga bo‘lish mumkin: – umumiy ishlarga mo‘ljallangan avtomobillar (g‘ildirak formu- lasi 4×2 va 6×4); – yuqori o‘tish qobiliyatli avtomobillar (g‘ildirak formulasi 4×4 va 6×6); – o‘ta yuqori o‘tish qobiliyatli avtomobillar, ular maxsus kompo nov ka va konstruksiyaga ega, ular barcha g‘ildiraklarni yetaklov chi ko‘p o‘qli bo‘ladi, gusenitsali yoki yarim gusenitsali, avtomo bil – amfibiya va boshqa turdagi yo‘lsiz sharoitlarda harakatlanishga mo‘ljallangan maxsus avtomobillar. O‘tuvchanlikning geometrik ko‘rsatkichlarini ko‘rib o‘tamiz. Eng past nuqta P – bu avtomobilning eng past nuqtasi bilan yo‘lgacha bo‘lgan masofa. Bu ko‘rsatkich avtomobilning harakat yo‘na lishida joylashgan to‘siqlarga urilmasdan harakatlanishini belgilaydi. O‘tuvchanlikning bo‘ylama ρ pr va ko‘ndalang ρ pop radius lari – bu avtomobilning bazasi (koleyasi) ichida joylashgan eng pastki nuqta va g‘ildiraklarga tekkizib chizilgan aylana radiusidir. Avtomobil yo‘lida joylashgan to‘siqlar balandligi va qiyofasini belgilaydi. 48 Ular qancha past bo‘lsa, avtomobilning pastki nuqtalari ularga tegmasdan o‘ta olish qobiliyati shuncha yuqori bo‘ladi. 31-rasm. Avtomobil o‘tuvchanligining geometrik ko‘rsatkichlari: ρ pr va ρ pop – o‘tuvchanlikning bo‘ylama va ko‘ndalang radiuslari; α va β – oldingi va orqadagi osilish burchaklari; l p , l z – oldingi va orqadagi osilish masofalari; h – avtomobilning eng pastki nuqtasi bilan yo‘l oralig‘i; R u – yonlama kuch. ρ pop ρ pr R u l z l p Oldingi va orqadagi osilish burchaklari yo‘l yuzasi va oldingi yoki orqa g‘ildiraklar va avtomobilning oldi yoki orqasidan osilib turgan qismining eng past nuqtasidan o‘tkazilgan urunma orasidagi burchak. Avtomobil o‘ta olishi mumkin bo‘lgan ostonaning eng balandligi yetaklanuvchi g‘ildiraklar uchun g‘ildirakning 0,35 – 0,65 radiusiga teng. Yetaklovchi g‘ildiraklar uchun g‘ildiraklar radiu siga teng bo‘lishi mumkin, ayrim hollarda, ostonadan o‘tolmaslikka avtomobilning tortish imkoniyati yoki yo‘l bilan tishlanish sifati sabab bo‘lmasdan, balki osilish burchagining kichikligi yoki eng past nuqtaning yo‘lga tegishi sabab bo‘lishi mumkin. Bu, ayniqsa, osilish (sves) burchagi kichik bo‘lgan shahar va shahar atrofi avtobuslari uchun xarakterli (LiAZ-677, Ikarus-255). O‘tish uchun kerak bo‘lgan eng kam kenglik avtomobilning kichik radiusda burilishini baholaydi, masalan, kar yer- lardagi yuklash maydonchalarida shunday bo‘lishi mumkin. Gorizontal tekislikda avtomobil harakat yo‘nalishini o‘zgartira olishi, alohida undan foydalanish xususiyati sifatida qaralishi mumkin. Tirkama yoki yarim tirkama bilan harakatlanganda 49 avtomobil harakat yo‘nalishini o‘zgartirish ko‘rsatkichi yomon- lashadi, chunki avtopoyezd burilishida tirkama burilish markaziga qarab siljiydi. Shuning uchun avtopoyezd harakatlanish bo‘lagining keng ligi yakka avtomobilnikidan katta bo‘ladi. O‘tuvchanlikning tayanch-tishlanish ko‘rsatkichlariga quyidagilar kiradi. Maksimal tortish kuchi, past uzatmada, avtomobil hosil qilish mumkin bo‘lgan eng katta tortish kuchi. Tishlashish og‘irligi avtomobilni yetaklovchi g‘ildiraklarga to‘g‘ri keladigan og‘irlik kuchi. Tishlashish og‘irligi qancha ko‘p bo‘lsa, o‘tuvchanlik shuncha yuqori bo‘ladi. Tayanch yuzaga shinaning nisbiy bosimi, shinaga vertikal yukning kontakt yuzasiga nisbati bilan aniqlanadi. Bu ko‘rsatkich avtomobil o‘tuvchanligi uchun katta ahamiyatga ega. Nisbiy bosim qancha kam bo‘lsa, tuproq shuncha kam yemirila- di, g‘ildirak izining chuqurligi shuncha kam bo‘ladi, g‘ildirash qa- rshiligi kamayib avtomobilning o‘tuvchanligi yuqori bo‘ladi. Izning izga tushish koeffitsiyenti, oldingi g‘ildirak izining orqa g‘ildirak iziga nisbati bilan aniqlanadi. Oldingi va orqa g‘ildirak izlari to‘la mos tushganda, orqa g‘ildirak oldingi g‘ildirak izidan yurgani uchun dumalash qarshiligi eng kam bo‘ladi. Oldingi va orqa g‘ildirak izlari mos tushmaganda, oldingi g‘ildirak qoldirgan iz devorlarni orqa g‘ildirak yemirishi uchun qo‘shimcha energiya sarflanadi. Shuning uchun yuqori o‘tuvchanlikka ega avtomobillarning orqa o‘qiga yakka shina o‘rnatiladi va shu bilan g‘ildirash qarshiligi kamaytiriladi. Download 2.72 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|