O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi k. Z. Xomitov, F. A. Hamidova birja ishi

16.2. Birjada nizolarni hal etish tartibi.
Birja Arbitraj komissiyasi
Birja a’zolari o‘rtasida, birja a’zolari va ularning mijozlari o‘rta-
sida mazkur Qoidalarda ko‘zda tutilgan masalalar bo‘yicha yuzaga 
keladigan nizolarni hal etish uchun birja tomonidan birja Arbitraj 
komissiyasi tuziladi.
Birja Arbitraj komissiyasi O‘zbekiston Respublikasining «Bir-
jalar va birja faoliyati to‘g‘risida»gi Qonuni, boshqa qonunchilik 
hujjatlari, birja ustavi, mazkur Qoidalar va «Toshkent» RFB Arbit-
raj komissiyasi to‘g‘risidagi Nizom asosida harakat qiladi.
Birja Arbitraj komissiyasi tomonidan nizolarning ko‘rib chiqili-
shi bepul asosida amalga oshiriladi.
Birja Arbitraj komissiyasi nizo taraflari tomonidan taqdim etil-
gan hujjatlar asosida ishning barcha holatlarini o‘rganadi, nizoli 
vaziyatni hal etish choralarini ko‘radi.
Birja Arbitraj komissiyasi tomonidan birja a’zolarining faoliya-
tidagi buzilishlar to‘g‘risidagi nizolar ko‘rib chiqilayotganda birja 
Arbitraj komissiyasi aybdor tarafni va mazkur Qoidalarda ko‘zda 
tutilgan sanksiya turini belgilaydi.
Birjaning boshqa shaxslar bilan nizolari qonunchilikda belgilan-
gan tartibda hal etiladi.
16.3. Sanksiyalarni qo‘llash
tartiblari va mexanizmlari
Birja a’zosi:
– o‘z kasb faoliyati doirasida qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdi 
shartnomalari va tegishli xizmatlarni taqdim etish bo‘yicha, mijoz-
lar bilan tuzilgan shartnomalar bo‘yicha o‘z majburiyatlarini vij-
donan bajarishi;
– mijozlarga shartnomalarni tuzish va ularni bajarish bilan bog‘-
liq barcha zarur axborotni yetkazishi;
155
– manfaatlar to‘qnash kelganida, shu jumladan, broker tomoni-
dan dilerlik faoliyati birga olib borilganligi bilan bog‘liq manfaat-
lar, darhol mijozni manfaatlarning shunday to‘qnashuvi yuzaga 
kelgani to‘g‘risida xabardor qilishi hamda uni mijoz foydasiga hal 
etish uchun barcha zarur choralarni ko‘rishi;
– brokerlik va dilerlik faoliyati birgalikda olib borilganida, mi-
joz larning topshirig‘i bo‘yicha qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdisi bitim-
larini o‘z bitimlariga nisbatan birinchi navbatda amalga oshirishi;
– oldi-sotdi shartnomasi bo‘yicha topshiriq va majburiyatlarni 
bajarish bilan bog‘liq tavakkalchiliklar haqida mijozni xabardor 
qilishi;
– muhim maxfiy axborotdan noqonuniy foydalanishdan yoki uni 
uchinchi shaxslarga berishdan, narxlarni manipulatsiya qilishdan, 
qimmatli qog‘ozlarni sotib olish yoki sotishga majbur etishdan, shu 
jumladan, qimmatli qog‘ozlar va ularning qiymati to‘g‘risida atay-
lab noto‘g‘ri axborotni taqdim etish orqali sotib olish yoki sotishga 
majbur etishdan o‘zini tiyishi;
– mazkur Qoidalar talablariga rioya qilishi;
– qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalarning ichki hisobini yuri-
tishi, shuningdek, huquqiy-me’yoriy hujjatlarga, o‘z tartiblari va qoi-
dalariga muvofiq ichki nazoratni tashkil etishi va amalga oshirishi:
– mijozlarni qonunchilikda ko‘zda tutilgan axborotni olishi 
huquqlari to‘g‘risida xabardor qilishi;
– o‘z mablag‘lari miqdorining o‘z mablag‘lari yetarlilik norma-
tivlariga to‘g‘ri kelishini ta’minlashi;
– qonunchilikda ko‘zda tutilgan boshqa talablarga rioya qilishi.
Qimmatli qog‘ozlar bozorida professional faoliyatini amalga 
oshi rishda birja a’zosiga quyidagilar taqiqlanadi:
a) tegishli litsenziyasiz qimmatli qog‘ozlar bilan biror-bir bitim-
ni amalga oshirish;
b) mijozlar bilan ularning qonunchilikda ko‘zda tutilgan huquq-
larini cheklovchi shartnomalar tuzish;
d) taqiqlangan bitimlar yoki qonunchilik talablarining buzilishi-
ga olib keladigan bitimlarda ishtirok etish;

---

156
e) qimmatli qog‘ozlar bilan bitimlarni ular to‘liq to‘langunga 
qadar amalga oshirish;
f) investitsiya vositachisi tomonidan saqlanadigan pul mab-
lag‘lari yoki qimmatli qog‘ozlarni investitsiyalashdan olinadigan 
daromadlar bo‘yicha mijozga kafolat yoki va’da berish;
g) agar qimmatli qog‘ozlar emissiyasi to‘xtatilgan bo‘lsa, ush-
bu qimmatli qog‘ozlarni joylashtirish bo‘yicha mijozlarga xizmat 
ko‘rsatish;
h) qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalarni, qimmatli qog‘ozlar 
bozorida tegishli professional faoliyatni amalga oshirishga litsenzi-
yasi bo‘lmagan qimmatli qog‘ozlar bozori ishtirokchilarining pro-
fessional xizmatlaridan foydalangan holda amalga oshirish (qim-
matli qog‘ozlar bozorida professional faoliyatni amalga oshiruvchi 
tijorat banklari va sug‘urtachilarning professional xizmatlaridan 
foydalanish holatlari bundan mustasno);
i) mijozlarning qimmatli qog‘ozlari va investitsiya vositachi-
sining bank hisobraqamlarida turgan pul mablag‘laridan mijozning 
topshirig‘isiz foydalanish, shartnomada maxsus kelishilgan holat-
lar bundan mustasno;
j) qimmatli qog‘ozlar bozorida manipulatsiya qilish;
k) qonunchilik bilan taqiqlangan boshqa harakatlarni amalga 
oshi rish.