O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi k. Z. Xomitov, F. A. Hamidova birja ishi

16.4. Ma’muriy va moliyaviy
sanksiyalar
Birja, mazkur Qoidalar buzilgan taqdirda, birja a’zolariga nis-
batan quyidagi sanksiyalarni qo‘llashga haqli:
– savdolardan vaqtinchalik chetlatish;
– jarima sanksiyalarini undirish;
– Birja Malaka komissiyasiga qayta attestatsiyaga yuborish;
– Birja a’zolari safidan chiqarish.
Birja a’zolariga sanksiyalar birja boshqaruvining tegishli qaror-
lari asosida qo‘llaniladi.
157
Birja a’zosi, savdolarni olib boruvchi Bosh makler yoki mak-
lerning o‘z vazifalarini bajarishiga yoki boshqa birja a’zolari to-
monidan savdo operatsiyalarining bajarilishiga to‘sqinlik qiluvchi 
holatlarni yaratgani uchun birja boshqaruvining qarori qabul qilin-
gunga qadar savdolarda qatnashishdan vaqtincha chetlashtiriladi.
Savdo tizimiga kirishda begona paroldan foydalangani uchun 
treyder va birja a’zosi birja boshqaruvining qarori qabul qilingunga 
qadar savdolarda qatnashishdan vaqtincha chetlashtiriladi.
Birja a’zosi bitimni rasmiylashtirish va (yoki) ro‘yxatga olish-
dan bosh tortgani (rad etgani) uchun birja a’zosi bitim summa-
sining 1 % miqdorida, ammo bitimni amalga oshirish sanasida 
qonunchilikda belgilangan eng kam ish haqining 25 baravaridan 
ko‘p bo‘lmagan miqdorda jarimaga tortiladi. Aybdor birja a’zosi 
jarimani birja boshqaruvi qaror qabul qilgan kundan boshlab besh 
bank kuni ichida to‘lashi shart.
Birja a’zosining ikkala treyderi (birja bitimi bo‘yicha tomonlar) 
ham bitimni rasmiylashtirish va (yoki) ro‘yxatga olishdan bosh 
tortgan yoki rad etgan holatda, birja a’zolarining har biri bitim sum-
masining 1 % i miqdorida, ammo bitimni amalga oshirish sanasida 
qonunchilikda belgilangan eng kam ish haqining 25 baravaridan 
ko‘p bo‘lmagan miqdorda jarimaga tortiladi. Aybdor birja a’zolari 
jarimani birja boshqaruvi qaror qabul qilgan kundan boshlab besh 
bank kuni ichida to‘lashi shart.
Yil davomida bitimni rasmiylashtirish va (yoki) ro‘yxatga olish-
dan takroriy ravishda bosh tortish mazkur Qoidalarda ko‘rsatilgan 
moliyaviy sanksiyalar qo‘llanilishiga hamda birja a’zosining birja 
boshqaruvi tomonidan belgilangan olti oygacha bo‘lgan muddatga 
savdolardan chetlashtirilishiga olib keladi.
Bitimning sud qarori bo‘yicha haqiqiy emas deb topilishida 
aybdor bo‘lgan birja a’zosi birja savdolarida ishtirok etishdan olti 
oygacha bo‘lgan muddatga vaqtinchalik chetlashtirilishi mumkin, 
mazkur Qoidalar buzilishiga yo‘l qo‘ygan uning treyderi esa birja 
Malaka komissiyasiga qayta attestatsiyaga yuboriladi.
Qimmatli qog‘ozlarni yetkazib berish muddatlari buzilgani 
uchun sotuvchi xaridorga har bir kechiktirilgan kun uchun bitim 

---

158
summasining 0,5 % i, ammo bitim summasining 50% idan oshma-
gan miqdorida penya to‘laydi. Penyani to‘lash sotuvchini qimmatli 
qog‘ozlarni berish majburiyatidan ozod etmaydi.
Xaridor (sotuvchi) tomonidan oldi-sotdi shartnomasi shartla-
rining buzilishi oldi-sotdi shartnomasining bekor qilinishiga yoki 
haqiqiy emas deb topilishiga olib kelgan taqdirda aybdor tomon 
boshqa tomonga, agar oldi-sotdi shartnomasi yoki sud tomoni-
dan boshqacha belgilanmagan bo‘lsa, bitim summasining 12 % i 
miqdorida jarima to‘lashi shart.
Birja a’zosi tomonidan qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalar 
bo‘yicha komissiya yig‘imini to‘lashning belgilangan muddati 
buzilganida kechiktirilgan har bir kun uchun kechiktirilgan to‘lov 
summasining 0,1 % i, ammo kechiktirilgan to‘lov summasining 
50 % idan oshmagan miqdorida penya hisoblanadi.
Birja boshqaruvi birja a’zosida komissiya yig‘imlari, penya, 
jarimalar va boshqa to‘lovlarni to‘lash bo‘yicha qarzdorlik hosil 
bo‘lgan taqdirda birja a’zosini savdolardan chetlatish to‘g‘risida 
qaror qabul qilishga haqli.
Agar birja a’zosi savdolardan chetlatilganidan keyin 60 kun 
ichida hosil bo‘lgan qarzdorlikni uzmagan bo‘lsa, birja boshqaruvi 
uni birja a’zolari tarkibidan chiqarish huquqiga ega.
Birja a’zosi birja a’zolari tarkibidan chiqarilganida unga tegishli 
brokerlik o‘rni bekor qilinadi, brokerlik o‘rni uchun berilgan ser-
tifikat o‘z kuchini yo‘qotgan deb hisoblanadi. Bu haqida birjaning 
rasmiy saytida xabar qilinadi.
Brokerlik o‘rnining bekor qilinishi, sobiq birja a’zosiga broker-
lik o‘rnining bahosi kompensatsiya qilinmasdan, belgilangan tar-
tibda amalga oshiriladi.
Repo bitimi ikkinchi bosqichining taraflaridan biri tomonidan 
repo-kelishuvida belgilangan muddatda bajarilmagani repo-keli-
shuvi bilan o‘rnatilgan shartnoma majburiyatlarining buzilishi hi-
soblanadi va boshqa taraf tomonidan qonunchilikda belgilangan 
tartibda e’tiroz bildirilishi mumkin.
Market-meyker o‘z vazifalarini bajarishdan bosh tortganligi 
uchun, birja boshqaruvining qarori bo‘yicha birja Kotirovka komis-
159
siyasi tavsiyasi asosida market-meykerlik maqomidan mahrum eti-
lishi hamda birja Market-meykerlar ro‘yxatidan chiqarilishi mum-
kin.
Birja a’zosi narxlar bilan manipulatsiya qilish holatini sodir et-
ganligi sud tomonidan aniqlanganda va (yoki) birjada beqarorlikni 
keltirib chiqargan holatlarni yaratganligi uchun qonunchilikka mu-
vofiq javobgarlikka tortiladi va birja boshqaruvi tomonidan belgila-
nadigan olti oygacha bo‘lgan muddatga savdolardan chetlashtirila-
di yoki birja a’zolari tarkibidan chiqariladi.
Mazkur Qoidalar buzilishiga yo‘l qo‘ygan birjaning mansabdor 
shaxslari va xodimlari, shuningdek, ularning aybli harakatlari yoki 
harakatsizliklari bitimlarni tuzish va rasmiylashtirish imkoniyati-
ning yo‘qqa chiqarilishiga yoki ularning lozim bo‘lmagan darajada 
tuzilishi va rasmiylashtirilishiga olib kelgan bo‘lsa, intizomiy va 
O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligida, birjadagi 
mehnat tartibi qoidalarida, birja va xodim o‘rtasida tuzilgan mehnat 
shartnomasida ko‘zda tutilgan boshqa javobgarlikka tortiladilar.
Birja, mazkur Qoidalar talablarining buzilish holati aniqlangani-
dan keyin, ikki ish kuni ichida bu haqida tasdiqlovchi hujjatlar-
ni ilova qilgan holda qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish 
bo‘yicha vakolatli davlat organini yozma ravishda xabardor qiladi.