O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi «organik kimyо»

Oddiy efirlar. Oddiy efirlar deb, spirt molekulasidagi vodorodning uglevodorod qoldig’iga almashishidan hosil bo’lgan birikmalarga aytiladi. Bunda uglevodorod qoldig’i bir xil (R-O-R) yoki shar xil (R-O-R^’) bilishi mumkin.
Oddiy efirlarni quyidagiCHa nomlanadi:
C₂H₅-O- C₂H₅ dietil efiri; etoksietan
CH₃-O- CH₃ dimetil efiri; metoksimetan
CH₃-CH₂-O- CH₃ metiletil efiri, metoksietan va sh-zo.
Oddiy efirlar natriy alkogolyatlarni galoidalkillari bilan reaktsiyasidan olinadi (Vil’yamson usuli):

Eng mushim efir bo’lgan dietil efirni etil spirtiga ortiqcha miqdordagi sul’fat kislota ta’sir ettirib olinadi:

Reaktsiyaning ikkinchi bosqichida boshqa spirt ta’sir ettirilsa aralash efir hosil bo’ladi:

Agar spirt 300⁰S da Al₂O₃ ta’sirida qizdirilsa suv chiqib ketib, oddiy efir hosil bo’ladi:

Dietil efir metallorganik sintezlarda va tibbiyotda keng qillaniladi. Diizopropil efiri va metil- uchlamchi-butil efirlari benzinning sifatini oshirishda antidetanator sifatida ishlatiladi.
Nazorat savollari:

1. 
   C₅H₁₂O tarkibli spirtning izomerlari soni nechta.
   
2. 
   C₆H₁₄O tarkibli spirtlarning izomerlarini sistematik nomenklatura bo’yicha nomlang.
   
3. 
   Quyidagi spirtlarning tuzilish formulalarini yozing:
   

1)izoamil spirti, 2) allil spirti, 3) 2-metilgeksanol-3, 2,3-dimetilbutanol-2.

4. 
   Litiyorganik birikma yordamida propil spirtini sintez qiling. Reaktsiya tenglamasini yozing.
   
5. 
   Quyidagi birikmalar kislotali muxitda suv bilan reaktsiyaga kirishganda qanday spirtlar hosil bo’ladi: 1) izobutilen, 2)2-metilpenten-2, 3) propilen, 4) 2-metilbuten-2.
   
6. 
   2-Metilbutanol-1 dan 2-metilbutanol-2 ni sintez qiling.
   
7. 
   C₆H₁₄O tarkibli oddiy efirning izomerlarini yozing va sistematik nomenklatura bo’yicha nomlang.
   
8. 
   Dietil efirning olinish usullarini yozing.
   

Adabiyot:

1. 
   O.Ya.Neyland Organicheskaya ximiya. M.: «Visshaya shkola». 1990. S.280-284, 287-296.
   
2. 
   A.Terney Sovremennaya Organicheskaya ximiya. M.: «Mir». 1981. T.1 S. 386-395, 400-402