O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi «organik kimyо»

Ma’ruza №13. Tiyinmagan spirtlar
Tiyinmagan spirtlarning nomlanishi, olinishi va ishlatilishi. Kip atomli spirtlarning turlari, nomlanishi, fizik va kimyoviy xossalari. Kip atomli spirtlarning ishlatilishi
Tiyingan spirtlar tarkibidagi qish bog’ yoki uch bog’ bilishi mumkin va ular quyidagicha nomlanadi: Masalan,

Tiyinmagan spirtlarni tiyingan spirtlarning olinish usullari bo’yicha olish mumkin.
Allil spirti sanoatda allil xloriddan olinadi:

Allil spirtidan sanoatda glitserin ishlab chiqarishda va karbon kislotalarning allil efirlarini olishda foydalaniladi.
Ba’zi alkinollar atsetilen, al’degid va ketonlardan Favorskiy A.E. reaktsiyasi orqali olinadi: M-n:

Mis atsetilenidi ishtirokida suvli eritmada bosim ostida atsetilen va formal’degid reaktsiyalaridan foydalanib spirtlar (V.Reppe) olinadi:

Tiyingan spirtlar organik sintezda (propargil spirti), parfyumeriya sanoatida (geraniol, lenalool) keng kilamda ishlatiladi.
Kip atomli spirtlar. Ikki yoki undan ortiq gidroksil gurushi tutgan birikmalarga kip atomli spirtlar deyiladi.
Tarkibida ikkita gidroksil gurush tutgan bo’lsa glikollar deyiladi. Gidroksil gurushlar 1,2; 1,3 va sh-zo sholatlarda joylashgan bilishi mumkin:

-glikollarda OH-gurushlar yonma-yon joylashgan bo’ladi:

-glikollarda OH-gurushlar 1,3-sholatda joylashgan bo’ladi:

-glikollarda OH-gurushlar 1,4-sholatda joylashgan bo’ladi:


Glikollar bir atomli spirtlar kabi olinadi.
1.Tiyingan uglevodorodlarning digalogenli birikmalaridan yoki xlorgidrinlardan olinadi:

2.Alkenlardan oksidlab olish (Vagner reaktsiyasi):

Glitserin 1779 yilda K.Sheele tomonidan yog’ni ishqor bilan qirg’oshin oksidi ishtirokida gidroliz qilib olingan. Hozir sanoatda glitserinning ma’lum qismi yog’dan, asosiy qismi esa sintetik usul bilan allilxlorid yoki allil spirtidan olinadi: