O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi «organik kimyо»

Nazorat savollari :

1. 
   Uglevodlar qanday birikmalar va ular necha turli bo’ladi.
   
2. 
   Monosaxaridlardan treoza va tetrozalarga misollar keltiring. Ularning fazoviy izomerlari nechta.
   
3. 
   D () glitserin al’degididan oksinitril sintezi yordamida D () glyukoza sintez qilish sxemasini tuzing.
   
4. 
   Glyukozaning sut kislotali bijg’ish sxemasini tuzing.
   
5. 
   Glyukozadan fenilgidrazin yordamida fruktoza olish reaktsiya tenglamalarini yozing
   
6. 
   D () glyukozaning va D (-) ribozaning yopiq zanjirli formulalarini yozing.
   
7. 
   D (-) fruktozaning 5 va 6 a’zoli shalqasimon formulalarini yozing.
   
8. 
   Tsellyulozadan karboksimetiltsellyuloza qanday olinadi. Reaktsiya tenglamasini yozing.
   

Adabiyot:

0. 
   O.Ya Neyland Organicheskaya ximiya. M.: «Visshaya shkola». 1990. S.504-522.
   

2.A.N. Nesmeyanov, N.A. Nesmeyanov Nachala organicheskoy ximii. M.: Kniga -1. 1969. S. 439-484.

Ma’ruza № 29. Alitsiklik uglevodorodlar
Alitsiklik uglevodorodlar va ularning turlari. Alitsiklik uglevodorodlarning tuzilishi va shalqalarning qarorliligi. Alitsiklik uglevodorodlarning olinishi va xossalari . Konformatsiyalar
Alitsiklik uglevodorodlar deb-uglerod atomlari oddiy bog’ bilan bog’langan, 3,4,5,6 va sh.k. a’zoli tsiklik uglevodorodlarga aytiladi. Ali-old qishimCHasi alifatik qator uglevodorodlariga ixshashligini kirsatadi. Alitsiklik uglevodorodlar shalqasida uglerod atomlari orasida 1 ta yoki 2 ta qish bog’ bilishi mumkin. Ammo olti a’zoli, tarkibida 3 ta qish bog’ tutuvchi aromatik birikmalar aloshida sinf sifatida irganiladi.
Alitsiklik uglevodorodlarga misollar:

Alitsiklik uglevodorodlar qatoriga tarkibida bir nechta shalqa tutgan uglevrodorodlar sham kiradi. M-n:

tsiklopropiltsiklogeksilmetan

tsiklopentiltsiklogeksan

Bayer nazariyasiga binoan 3 va 4 a’zoli alitsiklik uglevodorodlar shalqasida uglerodning tetraedrik valent burchagidan chetlanganligi uchun kuchlanish mavjud. Shuning uchun bu shalqalar beqaror va kimyoviy reaktsiyalarda ochilib ketadi.

Bu chetlanish tsiklopropan shalqasida 24⁰44’, tsiklobutanda 9⁰44’ ga teng.
Tsiklopentan va tsiklogeksan shalqasi mustashkam va reaktsiyalar vaqtida ochilmaydi, balki vodorodning almashinishi sodir bo’ladi:

Alitsiklik uglevodorodlarni olishning umumiy usuli turli uglerod atomlarida galoid atomlarini tutuvchi digaloid birikmalarga rux metalini ta’sir ettirib olishdir. M-n:

Tsiklogeksan shalqasini tutgan birikmalarni benzol va uning gomologlarini gidrogenlab sham olish mumkin. M-n:

Tsiklik uglevodorodlar va ularning hosilalarini boshqa maxsus usullari sham mavjud.
Tsiklik uglevodorodlarda shalqadagi uglerod atomlari bir tekislikda yotaolmaydi, shuning uchun ular turli konformatsiyalarda bo’ladi:

«vanna» konformatsiya «kreslo» konformatsiya
Bunday konformatsiyalarning mavjud bilishishining sababi shalqadagi uglerod atomlarining bitta tekislikda yotmasligidadir. Bunday konformatsiyalarni tirt va besh a’zoli shalqalar uchun sham yozish mumkin.