O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi «organik kimyо»
Download 1.67 Mb.
|
25365 Органика
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ma’ruza № 27. Aminokislotalar va oqsillar
- Nazorat savollari
|
Nazorat savollari:
Gidroksikislotalar tuzilishiga kira qanday bilishi mumkin. Misollar keltiring. Giroksikislotalarga xos bo’lgan fazoviy izomeriyani sut kislota misolida tushuntiring. Sut kislotaning D, L va R, S-shamda (+), (-) ishoralar bilan belgilanadigan izomerlarini tushuntiring. Molekuladagi asimmetrik uglerod atomining soniga qarab fazoviy izomerlar nechta bo’ladi. Misollar keltiring. Olma, limon, va vino kislotalarining formulalarini yozing. Ularning fazoviy izomerlarini kirsating. Gidroksikislotalarning olish usullariga misollar keltiring. -, - va -gidroksikislotalarning bir-biridan farq qiluvchi reaktsiyalarini keltiring. Olma, vino, limon kislotalarining ishlatilishiga misollar keltiring. Oksokislotalar tuzilishiga kira necha xil bo’ladi. Misollar keltiring. -ketosikislotalarning aloshida xossalari nima bilan tushuntiriladi. Atsetosirka efiri asosida qanday sintezlarni amalga oshirish mumkin. Misollar keltiring. Keto-enol tautomeriyaga misollar keltiring. Adabiyot: O.Ya Neyland Organicheskaya ximiya. M.: «Visshaya shkola». 1990. S.634-639. 2.A.N. Nesmeyanov, N.A. Nesmeyanov Nachala organicheskoy ximii. Kniga 1. M.: 1969. S.409-433. 3.Q.N. Axmedov, X.Y. Yildoshev Organik kimyo usullari. I-qism. T.: «Universitet». 1998. 149-176 b. Ma’ruza № 27. Aminokislotalar va oqsillar Aminokislotalarning turlari, aminokislotalarning tuzilishi, -aminokislotalar va oqsillar, almashtirib bilmaydigan -aminokislotalar, oqsillarning tuzilishi, xossalari va ashamiyati Aminokislotalar-molekulasi tarkibida sham amino-(NH2), sham karboksil -(COOH) gurushi bo’lgan moddalardir. Oqsillar esa turli xil -aminokislotalarning qoldiqlaridan tashkil topgan yuqorimolekulyar polipeptid birikmalardir. Oqsillar tirik shayotning asosi bo’lib murakkab tuzilishga egadir. Aminokislotalar tarkibidagi 2 ta funktsional gurushning bir-biriga nisbatan joylashishiga qarab -, - va -aminokislotalar bo’ladi. M-n: Aminokislotalar tarkibida asimmetrik uglerod atomi bo’lganligi uchun ularga sham optik izomeriya xosdir. Ular sham qutblangan nurni ingga (+) yoki Chapga (-) buradi. D ва L qatorlarga bilinadi. Oqsil tarkibiga kiruvchi -aminokislotalar o’ziga xos nomlarga ega. M-n: NH2-CH2-COOH glikokol, glitsin Aminokislotalar sham aminlarning, sham karbon kislotalarning xossalariga ega. Ular odatda, ichki tuz shaklida bo’ladi va shuning uchun suvda eruvchan, kristall moddalardir. Oqsillar tarkibiga 20 taga yaqin -aminokislotalar kiradi. Bu aminokislotalarning bir qismi organizmda sintez bo’ladi, bir qismi esa tayyor sholda ovqat bilan organizmga kirishi kerak. Organizm uchun zarur bo’lgan, ammo organizmda sintez bilmaydigan -aminokislotalar almashtirib bilmaydigan aminokislotalar deyiladi. Ular quyidagilardir:
Aminokislotalarni olish usullari sham aminobirikmalar va karbon kislotalarni olish usullariga ixshash. M-n -aminokislotalarni -galogenkislotalardan va al’degidlardan quyidagi reaktsiyalar yordamida olish mumkin: -Aminokapron kislotasi kaprolaktamni gidroliz qilib olinadi: -Aminokislotalar tiyinmagan kislotalarga ammiak biriktirib olinadi: -, -va -aminokislotalar bir-biridan qizdirish vaqtida qanday moddalarga aylanishi bilan farq qiladi. Bunda -aminokislotalar diketopiperazinlar, - aminokislotalar -tiyinmagan kislotalar va -aminokislotalar esa laktamlar hosil qiladi: -Aminokislotalar qizdirilganda ochiq zanjirli oligopeptidlar yoki polipeptidlar hosil bilishi mumkin. Umuman, aminokislotalar amfoter birikmalar bo’lib, asoslar bilan sham, kislotalar bilan sham reaktsiyaga kirishib tuzlar hosil qiladi. Ular aminogurush hisobiga va karboksil gurush hisobiga aloshida reaktsiyalarga kirishadi. M-n, nitrit kislota ta’sirida -aminokislotalar diazobirikmalarga aylanadi. Odatda bu reaktsiyada aminokislota efiridan foydalaniladi: Aminokislotalar og’ir metallarning ionlari bilan kompleks birikmalar hosil qiladi, M-n: Suvda eruvchan komplekslar hosil qiluvchi aminokislotalar kompleksonlar deb ataladi. Eng mushim kompleksonlardan biri etilendiamintetrasirka kislota(trilonB)dir: Oqsillar sham amfoter xossaga ega bo’lib birlamchi, ikilamchi va uchlamchi tuzilishga egadir. Oqsillarning polipeptid molekulasidagi -aminokislota qoldiqlarining ketma-ketligi ularning birlamchi strukturasi deyiladi. Oqsillarning ichki (-) va molekulalararo (-) vodorod bog’lari hosil bilishi tufayli spiralsimon tuzilishi ularning ikilamchi strukturasi deb ataladi. Tsilindrsimon -spirallarning fazoda turlicha joylashishi va makromolekula turli qismlarida S-S disul’fid kipriklarini hosil qilishiga oqsillarning uchlamchi strukturasi deb ataladi. Bir nechta polipeptid zanjirlarning vodorod bog’lari, ion juftlari hosil qilib birlashishi oqsillarning to’rtlamchi strukturasi deb ataladi. Oqsillarga biuret, ksantoprotein, Millon va ningidrin reaktsiyalari xosdir. Oqsillar organizmda mushim shayotiy vazifani bajaradi. Nazorat savollari: Aminokislotalar necha turli bo’ladi. Misollar keltiring. -,-va -aminokislotalar bir-biridan qaysi reaktsiya bilan farqlanadi. Qanday aminokislotalar almashtirib bilmaydigan aminokislotalar deyiladi. Ularga misollar keltiring. Shtrekker-Zelinskiy usuli bo’yicha -aminokislotalar qanday olinadi. Reaktsiya tenglamasini yozing. Glitsindan di- va tripeptid olish reaktsiya tenglamasini yozing. Alaninga a) xlorid kislota; b) metilamin; v) ammiak ta’sir ettirilsa qanday birikmalar hosil bo’ladi. Rux xloridning alanin va trilon-Blarninng natriyli tuzlari bilan hosil qilgan kompleks birikmalarning tuzilish formulalarini yozing. Oqsillarning biuret va ksantoprotein reaktsiyalarini tushuntiring. +anday tashqi izgarishlar bo’ladi. Download 1.67 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|