O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti sug’urta nazariyasi va amaliyoti

Boshqa 
moliyaviy 
tavakkalchi
-liklardan 
sug‘urta 
qilish 
Quyidagi hollarda: 
a) sug‘urta qildiruvchining biznesi (xo‘jalik faoliyati) 
uzilib qolishi yoki sug‘urta qildiruvchi tomonidan 
amalga oshirilayotgan biznes (xo‘jalik faoliyati) 
ko‘lami kamayishi natijasida sug‘urta qildiruvchi zarar 
ko‘rganda; 
b) oldindan nazarda tutilmagan xarajatlar natijasida 
sug‘urta qildiruvchi zarar ko‘rganda (17-klassda 
ko‘rsatilgandan tashqari); 
v) shartnomalar tuzilishi va bajarilishi bilan bog‘liq 
faoliyatni 
amalga 
oshirish 
natijasida 
mazkur 
darajaning a) va b) bandlarida ko‘rsatilgandan boshqa 
nobudgarchiliklarga uchraganda sug‘urta qoplamasi 
to‘lanishini ta’minlovchi sug‘urta turlari jami 
17-klass 
Huquqiy 
himoya qi-
Sud muhokamasi bilan bog‘liq ko‘rilgan xarajatlar 
natijasida sug‘urta qildiruvchi zarar ko‘rganda 

---

87 
lish 
bilan 
bog‘liq 
xarajatlar-
ni sug‘urta 
qilish 
sug‘urta qoplamasi to‘lanishini ta’minlovchi sug‘urta 
turlari jami 
 
Sug‘urta munosabatlarini notarmoq klassifikatsiyasi: ixtiyoriy 
sug‘urta; majburiy sug‘urta; majburiy davlat sug‘urtasi.
Turkumlanishning barcha bo‘g‘inlari sug‘urtani amalga oshirish shakllarini 
qamrab oladi, ya’ni majburiy va ixtiyoriy. 
Tomonlarning xohish-irodasiga ko‘ra amalga oshiriladigan sug‘urta ixtiyoriy 
sug‘urta hisoblanadi. 
Ixtiyoriy sug‘urtaning shartlari tomonlarning kelishuviga asosan belgilanadi. 
Sug‘urtalanuvchi va sug‘urtalovchining huquqlari hamda burchlari, shuningdek, 
har bir sug‘urta turining aniq shartlari tegishli sug‘urta shartnomalari bilan belgilab 
quyiladi. 
Ixtiyoriy sug‘urta turlarining umumiy shartlari va uni amalga oshirishning 
tartiblari sug‘urta qoidalarida o‘z aksini topadi. Ixtiyoriy sug‘urta turlarining 
qoidalari sug‘urtalovchilar tomonidan qonunchilik talablariga muvofiq tarzda 
mustaqil ishlab chiqiladi hamda sug‘urta faoliyatini amalga oshirish huquqini olish 
uchun sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan nazorat qiluvchi organdan litsensiya 
olish paytida kelishilinadi. 
O‘zbekiston Respublikasining qonunlariga muvofiq majburiy sug‘urta amalga 
oshiriladi. Majburiy sug‘urta turlari, shartlari va uni amalga oshirish tartibi 
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. 
Majburiy sug‘urtani amalga oshirish huquqiga davlat sug‘urta tashkilotlari 
ega bo‘lib kelganlar, biroq O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 
2002 yil 27 noyabrdagi 413-sonli «Sug‘urta xizmatlari bozorini yanada 
rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qaroriga muvofiq ustav kapitali 
hajmini 500 ming AQSh dollariga teng miqdorga yetkazgan har qanday sug‘urta 

---

88 
kompaniyasi litsenziya asosida majburiy sug‘urta bilan shug‘ullanish imkoniyatiga 
ega bo‘ldilar (2010 yil 1 yanvardan 1500 ming yevro ekvivalent summada). Shu 
bilan birga sug‘urta tashkilotlari majburiy sug‘urta qilinishi lozim bo‘lgan 
ob’ektlarning but saqlanishi ustidan nazorat o‘rnatishga haqlidirlar. 
Majburiy sug‘urta sug‘urta bo‘lgan ijtimoiy (umumdavlat) talabni aks ettiradi. 
Davlat qonunchilik asosida ushbu maqsadlar uchun sug‘urtaning majburiyligini 
o‘rnatadi. Buning natijasi o‘laroq, tegishli majburiy sug‘urta turi haqidagi qonun 
qabul qilinadi. Shunday qilib, majburiy sug‘urta – qonun kuchidagi sug‘urtadir. 
Majburiy sug‘urta, sug‘urtani tashkil etish shakli sifatida, umumiylik 
sifatidagi muhim xususiyatga egadir. Majburiy sug‘urtaning ob’ekti hayot, sog‘lik, 
mol-mulk, fuqarolik javobgarligi bilan bog‘liq bo‘lgan mulkiy manfaatlar 
hisoblanadi. 
Hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasida amalda bo‘lgan majburiy sug‘urta 
turlariga quyidagilar kiradi: yo‘lovchilarning davlat majburiy shaxsiy sug‘urtasi; 
parvozlarda qatnashuvchilarning davlat majburiy shaxsiy sug‘urtasi; harbiylarning 
davlat majburiy shaxsiy sug‘urtasi; ko‘mir, neft, gaz konlarida ishlovchilarning 
davlat majburiy shaxsiy sug‘urtasi; soliq organlari xodimlarining davlat majburiy 
shaxsiy sug‘urtasi; temir yul texnika xizmat ko‘rsatuvchi va xizmat ko‘rsatuvchi 
xodimlarning davlat majburiy shaxsiy sug‘urtasi; transport vositalari egalarining 
fuqarolik 
javobgarligini 
majburiy 
sug‘urtasi; 
auditorlarning 
fuqarolik 
javobgarligini majburiy sug‘urtasi; notariuslarning fuqarolik javobgarligini 
majburiy sug‘urtasi va boshqalar. 
Majburiy sug‘urtani ajratib turuvchi tamoyillar quyidagilar.