Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

Nefelometr. Kolloid eritmalarning konsentratsiyasi va undagi zarrachalarni 
oʻlchami aniqlanadigan asbob nefelometr deyidadi. Reley formulasi tajriba yoʻli 
bilan zarrachalarning oʻlchamini topishga imkon berar edi. Agar zarrachalarning 
konsentratsiyasi ma‘lum boʻlsa, u holda zarrachalarning hajmini, ularning radiusini 
topish mumkin. Agar 
va 

ma‘lum boʻlsa, u holda kosentratsiyani topish 
mumkin. Yorugʻlik nurining intensivligini (J) nefelometriya usuli bilan topish 
mumkin. 
Nefelometrning ishlashi sinaladigan zolda yoyilgan yorugʻlik nurining 
intensivligini standart zolda yoyilgan yorugʻlik nuri intensivligi bilan solishtirib 
koʻrishga asoslangan. 
Reley formulasiga koʻra, kolloid eritmada yoyilgan yorugʻlik intensivligi 
kolloid zarrachalarning konsentratsiyasi 

ga va kolloid zarracha hajmining 

---

68 
kvadrati 

ga proporsionaldir. Reley formulasiga kirgan barcha konstantalar 
oʻrniga
ni qoʻyib quyidagi formulani hosil qilish mumkin.



Nefelometr ikkita bir xil silindrik shisha idishdan iborat boʻlib, biriga 
konsentratsiyasi ma‘lum standart zol, ikkinchisiga konsentratsiyasi noma‘lum zol 
toʻddiriladi. Soʻngra ikki silindr yonidan yorugʻlik nuri oʻtkazilganda Tindal 
konusi hosil boʻladi. Zollardan sochilayotgan nur asbobning yuqori qismidagi 
oynaga tushadi va u okulyar orqali kuzatiladi. Okulyar koʻzgusi doira shaklida 
boʻlib, teng ikkiga boʻlingan, uning birinchi yarmini standart eritmaning nurlari 
yoritsa, ikkinchi yarmini aniqlanadigan moddaning nurlari yoritadi (35-rasm). 
35-rasm. Nefelometr sxemasi: 
1-yorugʻlik manbai; 2 va 3- oʻzgaruvchan yoriqlar; 
4-shisha silindrlar. 
Yoritilish yarim doiralarida har xil boʻlsa, silindrlarni yuqoriga yoki pastga 
tushirish bilan ularni bir xil koʻrinishga keltirish mumkin. Shu paytda zollarning 
yoritilayotgan qismlarining balandligi zollarning konsentratsiyasiga teskari 
proporsional boʻladi: 
1
2
2
1
C
C
h
h

Bunda, 
- standart zolning konsentratsiyasi, 
- standart zolning balandligi,
-
sinaladigan zolning konsentratsiyasi, 
– sinaladigan zolning balandligi. 
Tekshirilayotgan kolloid eritmalarning konsentratsiyasi quyidagi formula 
asosida aniqlanadi: 
2
1
1
2
h
h
C
C


---

69 
Kolloid zarrachalarning oʻlchami koʻzga koʻrinadigan yorugʻlik nurining 
toʻlqin uzunligidan kichik boʻlganligi uchun eng kuchli optik mikroskop bilan 
ham ularni koʻrib boʻlmaydi. 
Sinaladigan kolloid eritmaning konsentratsiyasi aniqlangandan soʻng 
undagi kolloid zarrachalarning hajmi 
quyidagi formula boʻyicha topiladi: 
2
1
1
2
1
2
2
1
;
h
h
V
V
h
h
V
V


bunda, 
- standart eritmadagi zarracha hajmi.