Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

Koagulyatsiyaning DLFO nazariyasi. Ushbu sohada dastlabki miqdoriy 
hisoblashlar 1941-yilda Deryagin va Landaular tomonidan, va bir vaqtning oʻzida 
Niderlandiyalik olimlar Fervey va Overbeklar tomonidan bajarildi. Shuning uchun 
ham bu nazariya olimlarining nomlarining bosh harflaridan iborat boʻlib, DLFO 
nazariyasi deb ataladi. Bu nazariyaga binoan koagulyatsiyaning sodir boʻlishi 2 
kuchga bogʻliq:

---

175 

birinchisi Van-der-Vaals (tortilish) kuchlari;

ikkinchisi zarrachalar orasidagi oʻzaro elektrostatik itarilish kuchlaridir.
Bu ikki kuch ikkita kolloid zarracha orasidagi yupqa suyuqlik qavatida 
birgalashib ta‘sir etib, ―yenguvchi bosimni‖ vujudga keltiradi, ya‘ni: 

Agar ularning ta‘siridan musbat yenguvchi bosim paydo boʻlsa, bu bosim 
zarrachalarning bir-biri bilan birlashib ketishiga yoʻl qoʻymaydi, binobarin 
koagulyatsiya sodir boʻlmaydi.

Agar manfiy yenguvchi bosim paydo boʻlsa, zarrachalar orasidagi suyuqlik 
qavati torayib, zarrachalar bir-biri bilan birlashib ketadi, binobarin 
koagulyatsiya sodir boʻladi. 
Kolloid zarracha (mitsella)lar orasidagi ta‘sir kuchlari odatdagi Kulon 
kuchlaridan farq qiladi (88-rasm). B.Deryagin bu zarralar orasida enguvchi 
(kengaytiruvchi) bosim deyiluvchi alohida kuchlar ta‘sir etishini koʻrsatishga 
muvaffaq boʻldi. 
88-rasm. Enguvchi (kengaytiruvchi) bosimning yuzaga kelishi.
Kengaytiruvchi bosimni quyidagicha tushunish mumkin. Oralarida solvat 
qavatlari mavjud boʻlgan ikki zarrachaning bir-biriga yaqinlashtirish uchun, ularni 
biri-biridan ajratib turgan ―kengaytiruvchi bosim‖ ni yengishga etarli ish bajarish 
kerak. Bu kengaytiruvchi bosim zarrachalar orasidagi masofa qisqartirilganda, 
ya‘ni fazalararo sirtlar bir-birini qoplashi natijasida yuzaga keladi. Demak, ushbu 
kengaytiruvchi bosimni zarrachalar orasidagi masofani muvozanat holatida saqlab 
qolish uchun sistemaga tashqaridan berilishi kerak boʻlgan qoʻshimcha (ortiqcha) 
bosim deb qarash mumkin. Aks holda bu kuch tashqaridan qoʻyilmasa , zarrachalar 
biri-biri bilan yopishib ketgan boʻlar edi. Ushbu fikrlardan kelib chiqqan holda, 
DLFO nazariyasida keltirilgan enguvchi bosimni kengaytiruvchi bosimga qarshi 
kattalik yoki kuch deb hisoblasak, mubolagʻa boʻlmaydi. 

---

176 
DLFO nazariyasiga muvofiq Shuls-Gardi qoidasi quyidagi nisbat koʻrinishini 
oladi:
;
729
1
:
64
1
:
1
3
1
:
2
1
:
1
:
:
6
6
3
2





el
el
el
С
С
С
Agar, ushbu nisbatni ixchamlashtirish maqsadida 729 ga koʻpaytirsak: 
1
:
11
:
729
:
:
3
2




el
el
el
С
С
С
Bundan kelib chiqadiki, agar biror zolni koagulyatsiyaga uchratmoqchi boʻlsak, bir 
valentli elektrolit oladigan boʻlsak undan 1L eritmaga 729 millimol, ikki valentli 
elektrolit oladigan boʻlsak 1L millimol va uch valentli 1 millimol elektrolitdan 
kerak boʻlar ekan.