Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

69-rasm. AgI kristallari sirtining zaryadlanish holatlari. 
Tajriba uchun olingan 
ning miqdori 
ning miqdoriga nisbatan 
kamroq boʻlsa, eritmadagi 
ionlarining miqdori 
ionlarinikiga qaraganda 
koʻproq boʻladi. Bunda 
kristallari sirtida
ionlari koʻproq yigʻilishi 
natijasida 
kristallari sirti manfiy zaryadlanadi (69-rasm,v). 
Kristallar sirti biror zaryadga ega boʻlgandan keyin kristall yaqinida uning 
zaryadini kompensatsiyalovchi qarama-qarshi zaryadli ionlar yigʻiladi. Shunday 
qilib, kristall sirti va eritma oʻrtasida qoʻsh elektr qavat hosil boʻladi.
70-rasm. Kristall sirt va eritma oʻrtasida qoʻsh elektr qavat hosil 
boʻlishi. 
AgI kristallari 
ionlarini adsorbsiyalaganda qoʻsh elektr qavatining ichki 
qavatini 
ionlari, tashqi qavatini esa 
ionlari tashkil etadi (70-rasm,a). 
ionlari adsorbsiyalanganda qoʻsh elektr qavatning ichki qavatini 
ionlari, tashqi 
qavatini esa К
ionlari hosil qiladi (70-rasm,v). 
Qoʻsh elektr qavatining hosil boʻlishi natijasida qattiq faza bilan eritma 
chegarasida potensiallar farqi vujudga keladi. Masalan, kumush nitrat va kaliy 

---

139 
yodidlar orasidagi reaksiyada kumush nitrat ortiqcha olingan boʻlsa, 
ionlari, 
kaliy yodid tuzi ortiqcha boʻlsa, 
ionlari kristall bilan eritma uchun umumiy 
ionlardir. Dastlab, qattiq faza sirtiga musbat yoki manfiy ionlar adsorblanadi, ular 
sirtda plyus yoki minus ishorali ionlar qavati hosil qiladi. Bu qavat potensial 
belgilovchi qavat deb ataladi. Ikkala faza uchun umumiy boʻlgan va shu fazalar 
oʻrtasida potensial hosil qiluvchi ionlarni potensial aniqlovchi ionlar deyiladi. 
Potensial aniqlovchi ionlar qoʻsh elektr qavatining ichki qavatini tashkil qiladi. 
Masalan, 
kristallari uchun
ionidan tashqari 
ionlari 
potensial aniqlovchi ionlar boʻlishi mumkin. 
Kolloid zarracha sirtida zaryad hosil boʻlishining ikkinchi sababi qattiq faza 
sirtidagi molekulalarning ayni suyuqlikda dissotsialanishidir. Zarracha bilan 
mustahkam bogʻlanmagan ion dispers muhitga oʻtib, zarracha sirtida u bilan 
mustahkam bogʻlangan ion qoladi. Shunday yoʻl bilan, masalan, silikat kislota 
zolida potensial hosil boʻladi. Bunda kolloid zarracha sirtidagi 
molekulalari dissotsialanib, 
ionlari suyuqlikka oʻtadi. 
ionlari esa qattiq 
fazaga adsorblanadi. Qator yuqori molekulyar birikmalar eritmalarida ham shu 
yoʻsinda qoʻsh elektr qavat hosil boʻladi. 
Umuman olganda, qoʻsh elеktr qаvаtning tuzilishi hаqidаgi tаsаvvur 
yarаtilgаnigа bir asrdаn оshdi. Qoʻsh elеktr qаvаt hоsil boʻilshi hаqidаgi tаsаvvurni 
dаstlаb Kvinkе ilgаri surdi. Bu dаvr ichidа qoʻsh elеktr qаvаt tuzilishi hаqidаgi 
tаsаvvurlаr аsоsli rаvishdа oʻzgаrib bоrdi.