O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. D. Do‘smuratov

sonlar qonunining amal qilishi bilan bevosita bog‘liqdir. Bu qonunning 
mohiyati shundaki, hodisalar to‘plami qancha ko‘proq unsurlardan tash-
kil topsa, unda alohida tasodifiy sabablar bilan bog‘liq bo‘lgan 
o‘zgaruvchanliklar shuncha to‘laroq o‘zaro yeyishadi va natijada hodis-
alarning zaruriy bog‘lanishi va izchilligi, umumiy qonuniyatlari aniqroq 
yuzaga keladi. 

---

 
 
302
Masalan, tug‘ilishlardagi o‘g‘il bolalar bilan qizlar sonining nis-
batidagi umumiy qonuniyatni olaylik. Shartli ravishda olsak, viloyat 
miqyosida har 100 ta tug‘ilishdan 51 tasi o‘g‘il va 49 tasi qizdir. 
Vaholanki, ayrim oilalarda bu nisbat turlicha, ya’ni faqat o‘g‘il bolalar, 
faqat qiz bolalar yoki aralash bo‘lishi mumkin. 
Demak, bir qancha tasodiflar orqali o‘ziga yo‘l ochuvchi va ularni 
tartibga soluvchi ichki qonun faqatgina katta to‘plamdagi miqdor olin-
gan vaqtdagina namoyon bo‘ladi. 
Endi statistika fanining usulini ko‘rib chiqamiz. 
Statistika dialektik va tarixiy materializm hamda iqtisodiy nazari-
yaga suyangan holda o‘rganilayotgan ijtimoiy hodisalarga to‘g‘ri tavsif-
noma berishi mumkin. Chunki bu fanlar ijtimoiy hayotdagi hodisalar-
ning mohiyati va rivojlanishini belgilab beradi. Shuning uchun ham bu 
fanlar statistik fanining ilmiy nazariy asosini tashkil etadi. 
Masalan, har bir xodimga ish haqi hisoblashdan oldin, statistika ish 
haqi darajasining mohiyatini iqtisodiy nazariya fanidan aniqlab oladi. 
Shu bilan birga statistika fani o‘zining xususiy o‘rganish usullariga 
egadirki, bu usullar dialektik materializmning belgilangan talab va qoi-
dalaridan kelib chiqadi. Bunda o‘rganilayotgan ijtimoiy hodisalarni bir-
biridan ajratmasdan, balki ularni bir-biri bilan uzviy bog‘liqlikda va alo-
qadorlikda o‘rganadi. 
Demak, o‘rganilayotgan ijtimoiy hodisalarni kuzatayotganda ular-
dagi tomonlarni alohidalikda, bir-biridan ajralgan holda emas, balki shu 
hodisaga taalluqli barcha tomonlarni, aloqalarni birgalikda olib 
o‘rganish zarur. Bu aloqalarni bilish juda katta ahamiyatga egadir, ya’ni 
odamlar bu aloqalarni bilib olib, obyektiv dunyoning qonunlarini kashf 
etadilar. 
Statistika dialektikaning qonun-qoidalariga asoslanib o‘zining 
xususiy usullarini ishlab chiqqan. Ular quyidagilardan iboratdir: