O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. D. Do‘smuratov

III BOB. HUJJATLASHTIRISH, INVENTARIZATSIYA, 
HISOB REGISTRLARI VA SHAKLLARI 
 
3.1. Buxgalteriya hujjati, hujjatlashtirish va hujjatlarni turkumlash 
 
Buxgalteriya hujjati - bu xo‘jalik muomalasi faktining haqiqatda 
mavjudligini yoki sodir bo‘lganligini yoki sodir bo‘lishi lozimligini is-
botlovchi, mas'ul shaxslar imzosi bilan tasdiqlangan yozma guvohlikdir. 
Hujjatlar xo‘jalik muomalalari sodir bo‘lgan vaqtda yoki sodir bo‘lishi 
bilan tuzilishi va ularning mazmunini to‘liq aks ettirishi kerak. 
Hujjatlashtirish buxgalteriya hisobi uslubining muhim usullaridan 
biri bo‘lib, uning mazmuni xo‘jalik muomalalarini yozma ravishda 
dastlabki qayd qilish va ularning haqiqatda sodir bo‘lganligini isbotlash-
dan iboratdir. 
Buxgalteriya hujjatlari xo‘jalik faoliyatini boshqarish, nazorat va 
tahlil qilishda ulkan iqtisodiy va huquqiy ahamiyatga ega. 
Korxona resurslaridan foydalanish haqidagi tezkor ma’lumotlarni 
olish, xo‘jasizlik hollarini aniqlash va buning aybdorlarini aniqlashda 
buxgalteriya hujjatlarining iqtisodiy ahamiyati kattadir. To‘g‘ri tashkil 
etilgan hujjatlashtirish faqat xo‘jasizlik va suyiste’mol qilish hollarini 
aniqlabgina qolmay, balki uning oldini olishga ham yordam beradi. 
Buxgalteriya hujjatlari ulkan huquqiy ahamiyatga ham egadir. O‘z 
vaqtida va to‘g‘ri rasmiylashtirilgan buxgalteriya hujjatlari xo‘jalik 
muomalalarini amalga oshirish va ular qonuniyligining yagona isbotidir. 
Ular boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlar va shaxslar bilan da’volar va 
har xil kelishmovchiliklarni sud hal qilishda dalil sifatida hamda hisob 
yozuvlarini yozishda yagona qonuniy asos bo‘lib xizmat qiladi. 
Shuningdek, soliqlarni tekshirishda ham buxgalteriya hujjatlari 
xo‘jalik muomalasining sodir bo‘lganligi yoki uni amalga oshirish hu-
quqi to‘g‘risida yozma guvohlik ahamiyatiga ega va xo‘jalik muomala-
larini buxgalteriya hisobida aks ettirishning to‘g‘riligi hamda 
          
ishonchliligini tekshirishda muhim vositasi hisoblanadi. Shuning uchun 
hujjat yo‘qligi – xo‘jalik muomalasi yo‘q degan qoida har bir buxgalter 
uchun asosiy qoidalardan biri bo‘lishi lozim. Har qanday hujjatning 
yo‘qligi yoki noto‘g‘ri rasmiylashtirilganligi xo‘jalik yurituvchi 
subyektning o‘z xodimlari, investorlari, aksiyadorlari, davlat nazorat 

---

 
 
84
(ko‘pincha soliq) organlari va hokazolar bilan jiddiy muammolarga olib 
kelishi mumkin. Bunda dastlabki hujjatlar quyidagi hollarda hisobga 
qabul qilinishi mumkin: 
— 
to‘liq, to‘g‘ri va aniq rasmiylashtirilgan; 
— 
xo‘jalik muomalasini amalga oshirish uchun vakolatli shaxslar 
tomonidan imzolangan. 
Shunday qilib, dastlabki hujjatlarni to‘g‘ri rasmiylashtirish va tek-
shirishni bilish – buxgalterlarning malakali ishlashini asosidir.  
Buxgaltyerlarning dastlabki hujjatlar bilan ishlash quyidagi huqu-
qiy-me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi: 
1) 
O‘zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risi-
da»gi qonuni (7,8-moddalar) 
2) 
O‘zbekiston Respublikasining «Elektron hujjat aylanish to‘g‘ri-
sida»gi qonuni 
3) 
O‘zbekiston Respublikasining «Elektron imzo to‘g‘risida»gi 
qonuni 
4) 
Buxgalteriya hisobida hujjatlar va hujjatlar aylanuvi to‘g‘risi-
dagi nizom (O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2003 yil 23 
dekabrdagi 131-son buyrug‘i bilan tasdiqlangan). 
Buxgalteriya hisobida hujjatga asosan tegishli yozuvlarni yozish 
uchun hujjatlarda sodir bo‘lgan xo‘jalik muomalasi to‘g‘risida to‘liq 
ma’lumot aks ettirilishi lozim. Hujjatlarda aks ettiriladigai bunday 
ma’lumotlarga rekvizitlar