O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

Aluminiy qotishmalari uchun modifikatorlar tarkibi va 
modifikatsiyalash rejimlari bo‘yicha tavsiyalar 
Tarkibi 
Modifika-t
orlar 
miqdori, 
massadan % 
hisobida 
Moditikatsi-y
alovchi 
Elementlar-ni
ng hisob 
miqdori, 
massadan % 
hisobida 
Jarayon 
tempera-tu
rasi, °C 
Izoh 
Ligatura A1 — Ti (2—5% 
Ti) 
1-3 
0,06-0,15 Ti 720-750 Deformatsiyala-na
digan 
qotishmalarning 
makrodonini
maydalash uchun 
Ligatura Al-Ti-B (5% Ti, 
1% B) 
1-2 
0,05-0,1 Ti 
720-750 
«Zernolit» (55% K
2
TiF
6
+ 
3% K
2
SiF
6
+ + 27% KBF
4
+ 
0,2-0,5 
0,01-0,02 В
720-750 

---

286 
15% C
2
Cl
6
) 
Flus (35% NaCl + 35% KC1 
+ 
+ 20% K
2
TiF
6
+ 10% KBF
4
)
Metall natriy 
Flus (67% NaF + 33% NaCl) 
Flus (62,5% NaCl + 25% 
NaF + 12,5% KCl) 
Flus (50% NaCl + 30% NaF 
+ 10% KCl + 
+ 10% Na
3
AlF
6
) 
Ligatura A1 — Sr (10% Sr) 
Ligatura C u — P (9- 
11% P) 
0,5-0,1 
0,05-0,1 
1-2 
1-2 
0,05-0,1 
0,6-0,8 
— 
0,01-0,02 В
0,05-0,1 Ti 
0,01-0,02 В 
0,05-0,1 Ti
0,05-0,1 Na 
0,05-0,1 Na 
0,05-0,1 Na 
0,05-0,1 Na 
0,06-0,085 Sr 
0,05-0,1 P 
720-750 
750-780 
Evtektivga qadar 
aluminiy- kremniy 
qotishmalarining 
evtektivlarini 
modifikatsiyalash 
uchun 
780-810 
730-750 
720-750 
750-780 
— 
Evtektiv siluminlar 
uchun 
20% qizil fosforning 10% 
K
2
ZnF
6
va 70% KC1 bilan 
aralashmasi 
1,5-2 
0,05-0,1 P 
750-850 
58% Li
3
PO
4
ning 34% 
aluminiy 
kukuni va 8% qizil fosfor 
bilan aralashmasi 
0,3-0,4 
0,05-0,1 P 
750-850 
Fosfororganik moddalar 
(xlorofos, trifenilfosfat) 
0,4-0,6 
0,05-0,1 P 
760-7,80 

---

287 
 
 
 
 
4.9- rasm. Evtektiv orti siluminining (20% Si)x90) mikrostrukturasi: 
a - modifikatsiyalanmagan; b - fosfor bilan modifikatsiyalangan. 
Ikkinchi usul suyuqlanmaga ishlov beriladigan metall massasidan 0,3—0,6% 
miqdorda tarkibida uglerod bo‗lgan va boshqa maxsus qo‗shimchalarni kiritishdan 
iborat. Modifikatorlar sifatida bo‗r, marmar, magnezit, geksaxloretan, karbonat 
angidrid gazi va asetilendan foydalaniladi. Qattiq modifikatorlar kukunsimon 
holatgacha maydalaniladi, quritiladi va suyuqlanmaga yo qalpoqda, yo aluminiy fol- 
gada, yoki gaz oqimi bilan kiritiladi. Modifikatsiyalashdan oldin qotish- ma 
720—780 °C gacha o‗ta qizdiriladi. Modifikator kiritilgandan keyin qotishma 
5—12 min davomida yaxshilab aralashtiriladi, 15—40 min davomida tindiriladi va 
quyish temperaturasigacha yetkaziladi. 
Tarkibida aluminiy bo‗lmagan magniy qotishmalari sirkoniy yoki kalsiy bilan 
(mos ravishda 0,5—0,7% va 0,1—0,2% miqdorda olib) modifikatsiyalanadi. 
Sirkoniy kiritish uchun magniy- sirkoniy (12% Zr) ligatura va kalsiy 
ftorsirkonatidan foydalaniladi. Sirkoniy bilan modifi- katsiyanlaganda qotishma 
850—930 °C gacha, kalsiy bilan modifi- katsiyalanganda 770—780 °C gacha o‗ta 
qizdiriladi. Modifikator kiritilgandan keyin qotishma 20—30 min ichida obdan 
aralashtiriladi va sirkoniy bilan modifikatsiyalangandan so‗ng 20—30 min hamda 
kalsiy bilan modifikatsiyalangandan so‗ng 10—15 min tindiriladi. МЛ5 qotish- 
mani modifikatsiyalashdan oldingi va undan keyingi tipik strukturasi 4.10- rasmda 
keltirilgan [23]. Eng ko‗p qo‗llaniladigan moddalar bilan modifikatsiyalash 
rejimlari 4.3- jadvalda keltirilgan. 

---

288