O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

Mis 
qotishmalarini 
modifikatsiyalash. Tarkibida aluminiy bo‗lgan 
qotishmalar (БрАЖМц, БрАЖ, ЛАЖ, ЛАЖМц va boshqa tipdagi) qiyin eriydigan 
elementlar Ti, V, Zr, B, W, Mo qo‗shib modifikatsiyalanadi. Lekin qiyin 
suyuqlanadigan elementlar qo‗shimchasining modifikatsiyalovchi ta‘siri ko‗p 
jihatdan qotishmada temirning bor- yo‗qligi bilan aniqlanadi. Tarkibida temir 
bo‗lmagan qotishmalarda titan, bor va volframning modifikatsiyalovchi ta‘siri 
namoyon bo‗lmaydi [23]. 
a) 
b) 
 
 
4.10- rasm. Magniyli МЛ5 (x90) qotishmaning mikrostmkturasi: 
a — modifikatsiyalanmagan; b — geksaxloretan bilan modifikatsiyalangan. 
4.3- jadval 
Modifikatorlar va magniy qotishmalarini
modifikatsiyalash rejimlari 
Modifikа-t
оr 
Modifikator 
miqdori, 
massadan % 
hisobida 
Bo‗lakcha-
lar 
o‗lchami, 
mm 
Modifikatsiya-
lash 
temperaturasi, 
°C 
Aralashtirish 
vaqti, 
min 
Tindirish 
vaqti, min 
I z o h
M i s
0,5—0,6 
Knlain 
760-780 
5-8 
15-40 
Kiritish 
oldidan 
quritish 
zarur 
Marmar 
0,5—0,6 
Ushoq 
760-780 
5-8 
15-40 
Magnezit 
0,3—0,4 
10-25 
720-730 
8-12 
15-40 

---

289 
Geksaxlor-
etan 
0,3—0.5 
Kukun 
720-760 
8-12 
15-40 
Quruq 
ho- 
latda 
qo‗l- 
lanilsin 
Xlorli 
0,4—0,5 
Kukun 
720-760 
5-8 
10-40 
temir 
Sirkoniy 
0,5—0,8 
— 
— 
— 
— 
Ligatura 
10 
5-10 
850-900 
19-20 
10-15 
Tarkib-id
a 
aluminiy 
bo‗lma-g
an 
qotishma
lar uchun 
Mg+12% 
Zr 
Kaliy 
ftorsirkona
ti 
8—10 
0,08—0,15 
Kukun 
— 
930 
770-780 
20-30 
— 
20-30 
10-15 
Kalsiy 
Tarkibida aluminiy va temir bo‗lmagan qotishmalar (БрС30, Бр06Ц6СЗ, jez 
Л68) ko‗rsatilgan modifikatorlardan 0,05% iga 0,02% bor qo‗shib birgalikda kiritib 
modifikatsiyalanadi. Ba‘zi mis qotishmalari uchun modifikatorlarning optimal 
konsentratsiyasi 4.4- jadvalda keltirilgan. 

---

290 
4.4- jadval 
Metal izlojnitsalarga (qoliplarga) quyishda mis qotishmalari uchun 
modifikatorlarning optimal konsentratsiyalari 
Qotishma markasi 
Modifikatsiyalovchi 
qo‗shimcha konsentratsiyasi, 
% 
1 sm
2
shlif yuzasidagi 
donalar soni 
БрА10 (0,3% Fe) 
Qo‗shimchasiz 
25-30 
0,2V 
200-230 
0,5V + 0,2B 
350-370 
БрА10ЖЗМц1,5 
Qo‗shimchasiz 
40-50 
0,05-0,1 V 
350 
0,02V + 0,02B 
450 
0,01W + 0,02B 
500 
0,5-0,1B 
420 
Бр06Ц6С3 
Qo‗shimchasiz 
25-30 
0,02B + 0,04Ti 
550-600 
0,05B + 0,05V 
450-470 
0,10Zr + 0.05B 
450-500 
0,10 Zr 
250-270 
Л68 
Qo‗shimchasiz 
10-15 
0,02V + 0,02B 
350-400 
0,05Ti + 0,05B 
270-300 
 

---

291 
IV BOB NAZORAT SAVOLLARI 
1. Qotishmalarga pechdan tashqari nimaga ishlov beriladi? 
2. Pechdan tashqari ishlov berishning klassifikatsiyasi. 
3. Pechdan tashqari ishlov berishni amalga oshirishning usullari.
4. Suyuq holatda ishlov berish qurilmalari va elementlari. 
5. Tozalash deganda nimani tushunasiz? 
6. Tozalash metodlari. 
7. Modifikatsiya qilish jarayoni va maqsadi. 
8. Modifikatorlar turlari va ularni ishlatish usullari. 
9. Cho‘yanni modifikatsiya qilish metodlari. 
10. Avtoklav qanday ishlatilinadi? 
11. Legirlash nima uchun qilinadi? 
12. Legirlovchi materiallar. 

---

292