O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

Induksion elektr pechlarda po‘lat suyuqlantirish. Kislotali induksion 
pechlarda po‗lat suyuqlantirishda shixta tarkibida oltingugurt
3.30- rasm. Keramik tigelli plazma pechi. a) keramik tigelli; b) kristallizatorli; 
1 – plazmatron, 2 – svod, 3 – qumli zatvor, 4 – korpus, 5 – suyuq metal vannasi,
6 – tag qismi elektrodi, 7 – qayta suyuqlantiriladigan yarim mahsulot,
8 – kristallizator, 9 – paddon. 

---

214 
va fosfor miqdori juda kam bo‗lgan oksidlanmagan materiallardan tashkil topgan 
bo‗lishi kerak. Asosli pechlarda suyuqlantirishda shixta tarkibidagi oltingugurt va 
fosfor miqdoriga qo‗yiladigan talab uncha qat‘iy bo‗lmaydi, chunki bu pechlar 
defosforatsiya va desulfuratsiya o‗tkazisliga imkon beradi. Suyuqlantirish jarayoni 
yuklashdan, 
suyuqlantirishdan, 
me‘yoriga 
yetkazishdan, 
suyuqlanmani 
oksidsizlantirish va chiqarishdan iborat. Tigelni yirik bo‗laklar bilan urilishdan 
saqlash uchun tigel tagiga shixtaning mayda qismini (yaxshisi qirindini), so‗ngra 
kam oksidlanadigan ferroqotishmalar va yirik shixta joylashtirish maqsadga 
muvofiq bo‗ladi. Yirik bo‗laklarni tigelning devorlariga yaqin yuklash va zich 
joylashtirilsa, ko‗ngildagidek bo‗ladi. 
Suyuq metallning ko‗rinadigan uchastkalari paydo bo‗lganda tigelga shlak 
aralashmasi kiritiladi, buning natijasida oksidlanish va suyuq metallning 
atmosferadan gazlar yutishi kamayadi. Shlak hosil qilish uchun kislotali pechga 
quyidagi komponentlar kiritiladi: 10% maydalangan shisha, 65% shamot va 25% 
ohak yoki kvars qumi. Asosli tigelda suyuqlantirishda shlak aralashmasi quyidagi 
komponentlardan hosil qilinadi: 60—65% ohak, 15—20% magnezit va 20—25% 
plavik shpati. 
Shixtaning asosiy massasi (80—95%) suyuqlantirilgandan keyin metall 
namunasi kimvoviy analizga olinadi. Asosli tigelda shixtani suyuqlantirish 
jarayonida metallning qisman defosforatsiyalanishi sodir bo‗ladi. Fosforning 
qaytarilishini oldini olish uchun shlak chiqarib yuboriladi va yangisi hosil qilinadi. 
Shixta to‗la suyuqlantirilgandan keyin iste‘mol qilinadigan quvvat eng yuqori 
qiymatidan 30—40% gacha pasaytiriladi, bunda o‗ta qizishga yo‗l qo‗ymaslikka 
harakat qilish lozim. Metallning analizi olingandan keyin oksidsizlantirish va 
legirlash boshlanadi. 
Induksion pechlarda po‗lat suyuqlantirishda ferroqotishmalar ma‘lum tartibda 
qo‗shiladi. Ferrovolfram, ferroxrom va ferromolibdenning asosiy miqdori 
yuklagichga kiritiladi. Korrektirovka qilish uchun bu qotishmalar chiqarishgacha 20 
minutdan ortiq kechiktirmay tigelga yuklanadi, bu esa ularning suyuqlanishi va 
legirlovehi elementning metall hajmi bo‗yicha bir tekis taqsimlanishini ta‘minlaydi. 

---

215 
Ferromargenes, ferrosilitsiy va ferrovanadiy metallni chiqarishga 10 min qolganda 
qo‗shiladi. Kuyindini kamaytirish maqsadida ferrovanadiy eng so‗nggi navbatda 
qo‗shiladi. Metallga aluminiy va titan bevosita chiqarish oldidan yoki kovshga 
kiritiladi. Legirlovchi elementlaming kuyishi po‗latning tarkibi va ularni kiritish 
usuliga bog‗liq. Metallni yuqorida bayon etilgan legirlash va oksidsizlantirish 
texnologiyasida volframning kuyindisi 2% ga yaqinni, marganes, xrom va 
vanadiyniki 5—10% ni, kremniyniki 10—15% ni va titanniki 70% ni tashkil qiladi. 
Induksion suyuqlantirish pechlari legirlangan elementlar eng kam yo‗qotiladigan 
holda po‗latning o‗rtacha va yuqori legirlangan markalarini suyuqlantirishga imkon 
beradigan tejamli suyuqlantirish agregatlaridan iboratdir.