O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

3.28- rasm. Konvertorlar 
Havo metall bilan kontaktlashib, birinchi navbatda (1.16) reaksiya bo‗yicha 
temirni oksidlaydi. Kremniy va marganes (1.19), (1.22) reaksiyalar bo‗yicha 
kislorodda, shuningdek, temir ikki oksidi bilan (1.28), (1.29) reaksiyalar bo‗yicha 
oksidlanadi. Metallning temperaturasi ko‗tarila boshlaydi va (1.25) hamda (1.30) 
reaksiyalar bo‗yicha uglerodning yonishi boshlanadi. Havo berib tozalashning bu 
davri konvertor og‗zidan chala CO ning yonishidan hosil bo‗ladigan alanga ajralib 
chiqishi bilan xarakterlanadi: 

---

205 
1600 
1500
1400 
1300 
. (3.67) 
Metall va shlak tarkibini, shuningdek, metall temperaturasining o‗zgarishi 3.29- 
rasmda ko‗rsatilgan. 
Havo berib tozalash oxirida alanga pasayadi, bu esa metallni me‘yoriga 
yetkazish va uni oksidsizlantirishni boshlashga imkon beradi. Yetishmagan uglerod 
miqdori tarkibida 7% gacha C bo‗lgan ferromarganes bilan kiritiladi. Bir yo‗la Mn 
bo‗yicha me‘yoriga yetkazish va (1.37) reaksiya bo‗yicha oksidsizlantirish 
operatsiyalari bajariladi. Chiqarishdan oldin yoki chiqarilayotgan vaqtda 
ferrosilitsiy, so‗ngra aluminiy qo‗shiladi. Po‗lat (1.36) va (1.38) reaksiyalar 
bo‗yicha oksid- sizlantiriladi. Oltingugurt va fosforni chiqarib yuborish 
imkoniyatining yo‗qligi kislotali konvertorda havo berib po‗lat olishning jiddiy 
kamchiligidir. 
Suyuq cho‗yanni tagi ochilmaydigan konvertorda vertikal furma orqali 0,8—1,2 
MPa bosim ostida beriladigan kislorod bilan tozalash mumkin. Bu konvertorning 
asosli futerovkasi oltingugurt va fosforni chiqarib yuborishga imkon beradi. 
Kislorodning qo‗llanilishi jarayonni jadallashtiradi, po‗lat temir-tersaklari 
qo‗shishga imkon beradi, uning cho‗yan tarkibiga bog‗liq bo‗lmasligini ta‘minlaydi. 
 
 
3.29- rasm. Metallni konvertorda havo bilan puflashda kimyoviy tarkibining va temperaturasining 

---

206 
o‗zgarishi. 
Kislorod konvertorlariga qayta ishlanadigan suyuq cho‗yan quyiladi. Bu 
cho‗yanning tarkibida, odatda, 3,7 – 4,4% C; 0,3 – 1,7% Si; 0,4 – 2,5% Mn; 0,3% P 
va 0,03 – 0,08% S bo‗ladi. Konvertorga yuklanadigan po‗lat temir-tersaklarining 
miqdori Si va Mn lar miqdori hamda quyiladigan cho‗yanning temperaturasiga 
bog‗liq. Po‗lat temir-tersagining miqdori, odatda, quyiladigan cho‗yan massasining 
25 – 30% ini tashkil qiladi. Shlaklar hosil qilish uchun metal shixta massasining 9% 
i miqdorida ohakdan foydalaniladi. Jarayonlarning fizik- kimyoviy mohiyati (1.16), 
(1.19), (1.22), (1.25), (1.28) - (1.38) reaksiyalar yordamida tavsiflanadi. 
Kislorod-konvertor jarayonining yuqori darajada unumdorligi va keng 
metallurgik imkoniyatlari uni po‗latdan shakldor quymalar olish uchun ham 
qo‗llashga imkon beradi.