O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
Jadval. Kriptosistemani yaratish uchun turli xil modellarning afzalliklari va 
kamchiliklari 
Model 
Afzalliklari 
Kamchiliklari 
Birinchi 
Markaziy 
banklarga 
kripto 
valyutasini 
kafolatlangan 
ravishda etkazib berish, uning 
Markaziy bank tizimlarida bir xil miqdordagi 
kripto 
valyutasining 
yo'qolishiga 
olib 
keladigan 
turli 
xil 
kriptosistemalar 

---

94 
yagona 
konchisi, 
ruxsatsiz 
emissiya 
ehtimoli 
yo'qligi, 
kripto-valyuta 
tizimlarining 
ishlashi, shu jumladan ularning 
xavfsizligi 
uchun 
FIning 
shaxsiy javobgarligi 
foydalanuvchilari o'rtasida o'tkazmalarning 
murakkabligi va kripto valyutasini yo'qotish 
xavfi (pul o'tkazmalarini amalga oshirish 
uchun hamyonlarga kirish huquqini yo'qotish). 
, chunki yon zanjirdan to'liq chiqib ketish 
uyg'onmaydi 
(yon 
zanjirdagi 
mablag'lar 
harakati asosiy blokirovka operatsiyasida aks 
etmaydi) 
Ikkinchi 
Markaziy 
bank 
tomonidan 
kripto valyutasining kafolatli 
ta'minoti, 
uning 
yagona 
konchisi, shuningdek tizimda 
kripto valyutasining muomalasi 
uchun yagona shartlar 
FO uchun bozorga kirish xarajatlari uchun 
yuqori to'siq, FO uchun kriptotizimlarning 
ishlashi uchun o'z qoidalarini, shartlarini va 
tariflarini o'rnatolmaslik. 
Uchinchi 
Kripto valyutasining tizimlarda 
aylanishi uchun yagona shartlar 
Kripto valyutasining emitentlari tomonidan 
kafolatlangan xavfsizligi yo'qligi - FO: bitim 
ustidan nazoratni bitta tashkilot o'rnatishi 
mumkin bo'lgan vaziyat xavfi (51% hujum) FO 
uchun kriptosistemalarning ishlashi uchun o'z 
qoidalari 
va 
tariflarini 
belgilash 
uchun 
birgalikda javobgarlik. 
To‘rtinchi 
Kripto-valyuta 
tizimlarining 
ishlashi, shu jumladan ularning 
xavfsizligi 
uchun 
FIning 
shaxsiy javobgarligi: FI uchun 
kriptosistemalarning 
ishlashi 
uchun o'z qoidalarini, shartlarini 
va 
tariflarini 
belgilash 
qobiliyati. 
Turli xil kriptosistemalar foydalanuvchilari 
o'rtasida o'tkazmalarning murakkabligi; oxirgi 
foydalanuvchilarning 
FO 
konchilariga 
bog'liqligi; uning emitentlari-FO tomonidan 
kripto valyutasining kafolatlangan xavfsizligi 
yo'qligi; to'liq ishlaydigan tarqatish tizimini 
yaratish zarurati (masalan, tranzaktsiyalarni 
qayta ishlash tizimlari kabi serverlar) uchun FI 
uchun infratuzilmani tashkil qilishning yuqori 
xarajatlari 
 
sifatida chiqadigan qonuniy pullar MB ning maxsus hisobida yoki to‗liq ravishda, 
yoki qisman, butun summaning 50-70%i hajmida, depozit qilinadi, qolgan qismi 
esa MT ixtiyoriga ko‗ra butunlay likvid va xavf darajasi past bo‗lgan aktivlarga 
investitsiya qilinadi. 
Konsepsiyada cheklovlar majmui ham nazarda tutilgan. 

Markazsizlashtirilgan tarmoq serverlari o‗rtasidagi o‗zaro ta‘sir avtorizatsiya 
bo‗lmagan tarmoqqa ulanish imkoniyatini istisno qilish uchun himoyalangan aloqa 
kanallari bo‗yicha bajarilishi lozim. 

Foydalanuvchilarga faqat soddalashtirilgan tekshiruvi bor elektron hamyonga 
ruxsatni ta‘minlab berish lozim (blokcheyn bazasi foydalanuvchi qurilmasida 
sig‗maydi, o‗zaro ta‘sir bir nechta server bilan bo‗ladi). 

---

95 

Yopiq kalitlarni saqlash himoyalangan olinadigan qurilmada tashkil etish lozim. 

Tizimda faqat personifikatsiya qilingan elektron hamyonlarning ochilishiga ruxsat 
bo‗lishi lozim. 

Kriptovalyuta tizimidagi ro‗yxatga olish faqat rasmiy vakil (agent) ofisida amalga 
oshirilishi mumkin. 

Kriptovalyuta mayningini foydalanuvchining tizimga murojaat qilgan vaqtda emas, 
oldindan, qonuniy pullarni elektron pullarga almashtirishdan avval amalga oshirish 
lozim.
Tizimning qoplanishi tizimda ro‗yxatdan o‗tish, pul mablag‗larni kiritish va 
chiqarish, hamda unda hisob-kitob qilish uchun komission yig‗imlar kiritish 
hisobidan nazarda tutilmoqda. 
Shunday qilib, markaziy bank tomonidan raqamli valyuta ―chekanka‖ 
qilinishi – juda murakkab masala bo‗lib, uni ustida bugungi kunda butun dunyo 
bo‗ylab olimlar, mansabdorlar va IT-mutaxassislar bosh qotirmoqda. Ko‗pincha, 
Angliya banki va Rossiya banki bilan bo‗lgani kabi, tadqiqotchilar blokcheyn-
texnologiya va uning asosidagi raqamli valyuta texnik rivojlanish va iqtisodiy 
o‗sishning katta potensialini ta‘minlay olishini tan olishadi. Biroq, bunday 
g‗oyalarni kundalik hayotga tadbiq etishda uchraydigan qiyinchiliklarni 
baholaganda, mutaxassislar balandparvoz e‘lonlar qilishga shoshilgani yo‗q. Bir 
qator mamlakatlarda davlat sektorida blokcheyn va kriptovalyutani tadbiq etish 
kundan-kunga tezlashmoqda. Bunday munosabat katta iqtisodiy qiyinchiliklarga 
uchragan, bir qator davlat tizimlari va tuzilmalarini deyarli noldan tiklash masalasi 
turgan mamlakatlarda uchraydi. Bunday mamlakatlar uchun blokcheyn va raqamli 
valyutalar – texnologik orqada qolishni va o‗zining ayrim muammolarini bartaraf 
etishning yagona usuli deb aytish mumkin. 
 O‗zini tekshirish uchun savollar 
1. Bugungi kunda davlat kriptavalyutalarining payda bo‘lish ehtimoli. 
2. Positiv Money raqamli valyutadan foydalanish bo‘yicha maraziy 
banklarga tavsiyalar. 
3. Kanada bankidan blokcheyndan banklararo to‘lovlardan sifatida 
foydalanishi. 
4. Xitoy xalq bankining raqamli valyutadan foydalanishi. 
5. Davlat pul-kredit tizimiga blocheyn asosida moliyaviy texnologiyalarni 
tadbiq etishdan bo‘ladigan potensial foyda. 
6. Angliya banki yagona raqamli valytaga o‘tish afzalliklari. 
7. Maraziy bank shaxsiy raqamli pullar chiqarishi kerakmi? 

---

96 
8. Angliya bankining 605-sonli ish xujjatida nima deyilgan?