O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi samarqand davlat universiteti

2. Smart-shartnomalardan foydalanish bilan bog‘liq huquq va majburiyatlar.
Bu taqsimlangan reestrlarni, yoki aniqrog‗i, BC/DLT texnologiyasining bir 
sho‗ba sifatidagi smart-shartnomalarni huquqiy tartibga solish uchun ikkinchi 
maqsadli institut hisoblanadi. 

---

147 
―A‖ banki va ―B‖ aviakompaniyasi ishtirokida ko‗rib chiqilgan loyihada, 
blokcheyn tizimi faoliyatining har bir akti – smart-shartnoma ijrosi natijasidir, 
ya‘ni BC/DLT ijro muhitida ishtirokchilar tomonidan kelishilgan algoritmga ko‗ra 
ishlaydigan va taqdim etilgan operatsiyalarni mustaqil ravishda amalga oshiradigan 
kompyuter dasturi. 
Birinchidan, tomonlar bunday dastur orqali o‗z majburiyatlarini bajarish 
bo‗yicha kelishib olish huquqiga ega bo‗lishlari kerak. Huquqiy ma‘noda, bu 
ishtirokchilar o‗z harakatlarining tabiatidan xabardor ekanliklarini va aqlli 
shartnoma faoliyatining oqibatlari uchun to‗liq javobgarlikni o‗z zimmasiga 
olishlarini anglatadi. Smart-shartnoma huquqi smart-shartnoma bajarilishi 
munosabati bilan sodir bo‗ladigan har bir narsa uchun standart javobgarlik 
prezumpsiyasini nazarda tutadi: aqlli shartnoma faoliyatining barcha oqibatlari 
tomonlar irodasini amalga oshirish oqibatlari sifatida e‘tirof etiladi, bu esa oddiy 
tilda quyidagi formula bilan ifodalanishi mumkin: ―smart-shartnomadan sodir 
bo‗lgan barchasi - sizning muammoingiz‖. 
Aqlli shartnoma mohiyati uchun tomonlarning o‗zi javobgar. Bunday qoida, 
bir tomondan, tomonlarni smart-shartnomalarni qo‗llashda cheklamaydi, va boshqa 
tomondan, u barcha darajadagi hakamlarni smart-shartnomalar mohiyatini 
tushunish zaruratidan xalos etadi (buning uchun maxsus ekspertiza talab qilingan 
bo‗lardi). Smart-shartnomalarda tomonlarning huquqiy pozitsiyasini isbotlash 
tomonlarning o‗zlariga topshirilishi kerak. 
Ikkinchidan, agar majburiyatlar smart-shartnomada nazarda tutilganidek 
bajarilishi kafolati saqlab qolinmasa, majburiyatlarni bajarish uchun vosita sifatida 
smart-shartnomadan foydalanish mantiqqa to‗g‗ri kelmasdi. Va bu erda 
o‗zgarmaslik, transparentlik, barqarorlik va umumiy qaytarilmaslik - tomonlar aqlli 
shartnomani majburiyatlarni bajarish vositasi sifatida ishlatishga rozi bo‗lgan 
texnologiyaning xususiyatlaridir. 
Shunday qilib, smart-shartnoma ijrosini to‗xtatish, ya‘ni majburiyatlarning 
bajarilishini to‗xtatish mumkin emasligiga huquqiy kafolatni o‗rnatish maqsadga 
muvofiqdir. Smart-shartnoma yoki tegishli da‘volarni bekor qilish noqonuniy deb 
hisoblanishi kerak. Aqlli shartnoma ijrosining haqiqiy to‗xtatilishi, agar 
taraflarning kelishuviga binoan sodir etilmagan bo‗lsa, aybdor tomonning 
majburiyatlarini bajarishdan bosh tortish sifatida qaralishi lozim. Biroq, norozi 
tomon nizo qo‗zg‗atish huquqini o‗zida saqlab qoladi, lekin ular smart-shartnoma 
ijrosidan so‗ng bo‗ladi. 
―A‖ banki va ―B‖ aviakompaniyasining so‗z yuritilgan loyihasida bir nechta 
smart-shartnoma bo‗lib, ulardan biri – bu chipta sotib olish bo‗yicha bitim 
tranzaksiyasi va pul mablag‗larining aviakompaniya foydasiga qarama-qarshi 
o‗chirilishi. Bu, ehtimol, bir martalik operatsiya bo‗lib, masalan, bank to‗lovlarni 

---

148 
haqiqiy emas deb bilish va ularni bekor qilish huquqini saqlab qoladi, deb tasavvur 
qilish qiyin, garchi bank yana xolisona bo‗lsa-da, bank bu huquqni saqlab qoladi. 
Bizning tushunchamizga ko‗ra, bunday huquq bo‗lmasligi kerak, chunki 
shartnomaning boshqa taraflari bunday bekor qilishning mumkin emasligi haqida 
huquqiy kafolatlarga ega bo‗lishi kerak, aks holda ularning bunday o‗zaro 
hamkorlikdagi ishtiroki ortiqcha huquqiy xavflarni o‗z ichiga oladi.