O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti xalqaro turizm va turizm servisi kafedrasi Usmanova Z. I. Turizm marketingi

Qarama-qarshi firmalarni raqobatda joylashish tadqiqotlari. O‘zaro kelishaolmagan korxonalar raqobatda joylashishini tadqiqot qilishda eng avvalo tahlil uchun kerakli bo‘lgan axborotni to‘plash zarur. Amaliyotda, odatda, amerika olimi M.Porter taklif etgan va raqiblarga tasvir beruvchi to‘rtta asosiy elementdan iborat bo‘lgan tadqiqotlar tartibi qo‘llaniladi.

1. 
   Kelajak maqsadlari. Raqiblar maqsadlarini tahlili raqiblarni o‘z joylashuvidan qoniqish darajasini aniqlashga imkon beradi, hamda amaldagi joylashishni o‘zgartirish bo‘yicha qanday harakat qilishni oldindan ifodalab beradi.
   
2. 
   Javob berish – maqsad modellari. Raqibning aniq harakatlarni aniqlash murakkab bo‘ladi, buning uchun raqiblarni hodisalar har xil rivojlanish sharoitida, ularning marketing siyosatini tahlili asosida, ommaviy chiqishlari paytida tashqi ko‘rinishlarni o‘rganish zarur bo‘ladi.
   
3. 
   Tahlilni muhim unsuri uzoq muddatli kelajakda raqibning taxminiy harakatlarni tahlil o‘tkazish imkonini beradigan joriy sttrategiyalarni aniqlash hisoblanadi.
   
4. 
   Raqiblarni o‘rganishda keyingi qadam bu kuchli vas ust tomonlarni baholashdan iborat. Uning asosida imkoniyatlari aniqlanadi.
   

Raqiblar imkoniyatlariga baho berishni qo‘yidagi tartibda yuritish maqsadga muvofiq bo‘lar edi:

• 
  bozorda raqobat kurashining eng muhim omillarni aniqlash. Bu olimlarga korxonaning moliyaviy barqarorlik ko‘rsatkichlari, faoliyat egiluvchanligi, yangiliklardan foydalanish qobiliyati, xizmatlar sifati va h.k. lar kiritilishi mumkin;
  
• 
  raqiblar imkoniyatlarning strategik ko‘rinishlarni yaratish: taqqoslashda ishtirok etuvchi barcha korxonalar darajasiga qarab ma’lum ballar miqdori beriladi, natijada kompaniya imkoniyatlarining ko‘rinishi to‘plami yaratiladi;
  
• 
  Korxona strategiyasini tanlashda muhim omillarning ta’sirini aniqlash.
  

Raqiblar strategik ko‘rinishlarning yaratilishi 3.11 rasmda berilgan.

Moliyaviy barqarorlik	1 2 3 4 5		1 2 3 4 5		1 2 3 4 5
Mahsulot sifati	1 2 3 4 5		1 2 3 4 5		1 2 3 4 5
Sotishni tashkil etish	1 2 3 4 5		1 2 3 4 5		1 2 3 4 5
Mahsulot narxi	1 2 3 4 5		1 2 3 4 5		1 2 3 4 5

3.11. rasm. Turistik korxona raqiblarning strategik ko‘rinishlari.

Raqiblarning strategik ko‘rinishlari raqiblarning harakatlarni oldindan o‘rganishda, ularning afzalliklari va kamchiliklarni o‘rganishda ko‘maklashadi. Raqiblarning joylashuvini raqiblar afzalliklarni baholash asosida aniqlash mumkin. Buning uchun har bir omilning ulushi aniqlanib, muhimligi hisobga olinadi (ulushlar summasi 1 ga teng bo‘lishi kerak).

Bu usul har bir raqibning reyting baholarni qushish yo‘li bilan korxonalar raqobatbardoshligini aniqlashga imkon beradi. 3.11. rasm asosida baholanadigan korxonani raqobatbardoshlik qobiliyati raqiblarga nisbatan yuqori
Jadval

Raqib afzalliklarning kategoriyalari	Ulushi	Baholana - digan korxona	1 raqib	2 raqib
Moliyaviy barqarorlik	0,2	5/1	5/1	4/0,8
Turmahsulot sifati	0,35	4/1,4	3/1,05	2/07
Savdoni tashkil etilishi	0,1	3/0,3	4/0,4	5/0,5
Turmahsulot bahosi	0,35	4/1,4	3/1,4	2/0,7
Jami:	1	4,1	3,85	2,7

Korxona raqobatbardoshligi uning tovar va xizmatlarni yaratish, ishlab chiqish va sotish qobiliyati bilan aniqlanadi, tovar hamda xizmatlar raqobatbardoshligiga bog‘liq bo‘ladi.

Tovar xizmatning raqobatbardoshligi korxona tijorat yutug‘ini aniqlashda muhim omil hisoblanadi.
Turistlik mahsulotning raqobatbardoshligi qo‘yidagilar bilan aniqlanadi:

• 
  sifat ko‘rsatkichlari (mahsulotning foydali samarasi aniqlanadi);
  
• 
  iqtisodiy ko‘rsatkichlar (iste’molchi bahosini aniqlash) bilan.
  

Raqobatbardoshlikning eng aniq tafsiloti muhandis prognozlash usuli yordamida olinishi mumkin. Bu baholash bir nechta bosqichlarda amalga oshiriladi (rasm 3.12).

Turistlik mahsulotga bo‘lgan talablarni shakllantirish va b aholanadigan yagona ko‘rsatkichlar ro‘yxatini aniqlash

Raqobatbardoshlik yagona ko‘rsatkichlar ( ulushini) ahamiyatini aniqlash

O‘xshashlar guruhlarini shakllantirish va taqqoslash uchun asosiy mahsulotni tanlash

B aholanadigan va asosiy mahsulotlar ko‘rsatkichlari ahamiyatini aniqlash

Baholanadigan va asosiy mahsulotlarning yagona ko‘rsatkichlarini solishtirish

Baholanadigan mahsulot raqobatbardoshlikning m ajmuali ko‘rsatkichni aniqlash

Baholanadigan mahsulot raqobatbardoshligi to‘g‘risida xulosa

Rasm – 3.12. Turistlik mahsulot raqobatbardoshligini baholash umumiy tartibi.

Raqiblar faoliyatining tahlili munosib axborotni to‘plashga imkon beradi. Ma’lum ko‘rsatkichlar bo‘yicha guruhlashgan raqiblar to‘g‘risida axborot strategik guruhlar haritasini tuzishga imkon beradi va uning asosida turistlik tarmog‘ida amal qiladigan firmalarning nisbiy raqobat joylashuvini tahlil qilishga ko‘maklashadi.

Strategik guruh – raqobatga bir xil yondoshuvi va bozorda holati bir xil bo‘lgan, bir-biri bilan kurashadigan firmalar butunligi
Raqobat kurash holatini baholashga bozorda ishlaydigan raqiblar faoliyatini tahlil qilinishi juda qiyin bo‘lganligi ta’sir qiladi. Buning uchun raqiblarning qo‘yidagi strategik guruhlari ajratiladi (rasm – 3.13).