O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti «oliy matematika» kafedrasi
Download 1.79 Mb. Pdf ko'rish
|
oliy matematika
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2. Baholash mezonlari jadvali (Texnologik harita) : 1-Semestr
- Joriy nazoratlarda baholashlar mezoni
- Mustaqil ta’lim bo‘yicha qo’shiladigan ballar 5 5 Mustaqil ta’lim
|
optimizasiyaviy (optimizasion) modellar deb ataladi. Ma’lumki, iste’molchi biror tovarni bozordagi narxdan yuqoriroq narxda sotib olishga qodir bo’lib, uni pastroq, bozor narxida harid qilib ortiqcha pul mablag’iga ega bo’ladi. Iste’molchining bunday jami pul mablag’iga iste’molchilar ortiqcha pul mablag’i deb ataylik. Biror tovarga talab quyidagicha ifodalansin: tovarning narxi 200 so’m bo’lsa uni 10 nafar iste’molchi bir donadan, 150 so’m bo’lsa 20 nafar, 100 so’m bo’lsa yana 50 nafar iste’molchi bir donadan harid qilsin, bunda iste’molchilarning umumiy sarfi S 1 = 10000 50 100 20 150 10 200 so’m bo’ladi. Tovarga narx birdaniga 100 so’m bo’lganda uni 80 nafar iste’molchi bir donadan harid qilib umumiy sarf S 2 = 8000 80 100 so’m bo’lar edi. Demak iste’molchilar S 1 - S 2 = 2000 8000 10000 so’m pulni iqtisod qilar edi. Bu holatni grafik ko’rinishda 1-chizmadagi yuzalar ayirmasi sifatida ifodalash mumkin. 367 1-chizma. 2-chizma Umumiy holda, talab ) (x f y funksiya bilan berilgan bo’lib, 0 bozordagi muvozanat narx bo’lsa, iste’molchilar ortiqcha mablag’ini hisoblash, yuqoridan talab chizig’i quyidan 0 y to’g’ri chiziq bilan chegaralangan yuzani hisoblashga olib keladi (2-chizma). Bunday ko’rinishdagi masalalar matematikaning integral hisob deb ataluvchi apparatini o’rganishga olib keladi, bu apparat aniqmas va aniq integral hisob mavzularida qaraladi. Tabiat va jamiyatdagi hodisa hamda jarayonlar bir necha faktorlarga bog’liq bo’ladi. Masalan, biror yer maydoniga ekilgan bug’doydan olinadigan hosilning miqdori, bir necha faktorlarga: ekilgan bug’doy urug’iga, yerning tuzilishiga, uning sug’orilishiga, o’g’it berilishiga, ob-havoning kelishiga, parvarish qilayotgan shaxsning saviyasiga va boshqalarga bog’liq. Iqtisodiyotni qaraydigan bo’lsak, umuman yuqorida qayd etilgan mahsulot ishlab chiqarish, ishlab chiqarish uskunalari, ishchi kuchi, ishchi shaxs saviyasi, uning kayfiyati, ishlab chiqaruvchining moliyaviy ahvoli va boshqalarga bog’liq, ya’ni uni ) ,..., , ( 2 1 n x x x f y ko’rinishda ifodalash kerak bo’ladi. Bunday turdagi masalalarni modellashtirish va tekshirish matematikaning ko’p o’zgaruvchili funksiyalar nazariyasi bo’limi yordamida amalga oshiriladi.. 5 - misol. Ikki xildagi tovar ishlab chiqarilayotgan bo’lib, 1 va 2 ularning miqdorlari, 14 1 va 20 2 mos ravishda bu tovarlarning narxlari bo’lsin. 2 2 2 1 2 1 2 1 ) , ( x x x x x x harajat funksiyasi ko’rinishda ifodalansin. Tovar ishlab chiqarishdan maksimum foyda olishning matematik modelini tuzing. Yechish. ) , ( 2 1 foyda funksiyasi bu holda 2 2 2 1 2 1 2 1 2 1 20 14 ) , ( bo’ladi. Bu foydaning matematik modelidir. Foydaning maksimum qiymatini topish uchun ikki o’zgaruvchili funksiya ekstremumini topish qoidasidan foydalaniladi. Bu qoidani ko’p o’zgaruvchili funksiyalar mavzusida qaraladi. Bank aholidan yiliga foiz stavkasi (hissasi) h hamda qo’shimcha stavka mijoz hisob raqamiga har oy oxirida o’tkazish sharti bilan pul mablag’ini qabul qiladi. Bu y x O 100 150 200 10 20 50 80 y=f(x) y x O P 0 368 holda mijoz qo’ygan pul har bir oyda 12 h i miqdorda ko’payadi. Masalan, mijoz 0 a so’m miqdordagi pulni bankka qo’ygan bo’lsin. Birinchi oy oxirida mijoz hisob raqamida ) 1 ( 0 0 0 1 i a i a a a pul bo’ladi. Ikkinchi oy oxirida esa 2 0 0 1 1 1 2 ) 1 ( ) 1 )( 1 ( ) 1 ( i a i i a i a i a a a bo’lib, uchinchi oy oxirida esa 3 0 2 1 2 3 ) 1 ( ) 1 ( i a i a i a a a bo’ladi. Xuddi yuqoridagiga o’xshash kelgusi oylar uchun ,... , , 6 5 4 va hokazolarni aniqlash mumkin. Shunday qilib, birinchi hadi 1 a maxraji i q 1 bo’lgan geometrik progressiya ... , , , 3 2 1 a a a sonlar ketma-ketligi kelib chiqadi. Bunday matematik modellar sonli ketma- ketliklar tushunchasiga olib keladi. Sonlar ketma-ketligidan tuzilgan ... ... 3 2 1 n a a a cheksiz yig’indi xususiyatlarini o’rganish esa qatorlar nazariyasiga olib keladi. Bu nazariya qatorlar mavzusida qaraladi. Biror turdagi mahsulot ishlab chiqarilib, u tayin p narxda sotilayotgan bo’lib, ) (t y vaqtning t oni (momenti)dagi realizasiya qilingan mahsulot miqdori bo’lsin. Bu holda mahsulotni realizasiya qilishdan olingan daromad ) ( t modeli bilan ifodalanadi. Bu daromadning bir qismi, albatta, ishlab chiqarish ) (t J investisiyasiga sarflanadi, ya’ni ) ( ) ( t y p m t J (6) bo’ladi, bunda m investisiya me’yori o’zgarmas son hamda 1 0 m . Ishlab chiqarilayotgan mahsulot to’liq realizasiya qilinayotgan bo’lsa, daromadning bir qismi ishlab chiqarishni kengaytirishga sarflanadi. Bu hol ishlab chiqarish tezligining o’sishi (akselerasiya)ga olib keladi, hamda ishlab chiqarish tezligi ) (t , ) (t J investisiyaga proporsional bo’ladi, ya’ni ) ( ) ( t J l t y (7) bo’lib, bunda l / 1 akselerasiya me’yori, (6) va (7) tengliklardan ) ( ) ( t y p m l t y yoki ) ( ) ( t ky t y (8) tenglik qilib chiqadi, bunda . lmp k (8) tenglik ishlab chiqarishning raqobatsiz sharoitda o’sishining matematik modeli bo’lib, differensial tenglama deb ataladi. Bu differensial tenglamalar nazariyasi mavzusida o’rganiladi. ,,Oliy matematika’’ fanini o’rganishda, ushbularga erishishni maqsad qilib olinadi: 369 1) matematikaning hozirgi zamon taraqqiyotidagi o’rni va ahamiyatiga e’tiborni jalb qilish; 2) o’quvchini matematik apparatning qo’llanilishiga qiziqishi; 3) amaldagi dastur asosida matematik apparatni o’rganish; 4) ayrim masalalarning matematik modellarini tuza bilish va uni tahlil qilish; 5) matematik fikrlash va xulosa chiqarish; 6) matematik bilimlarni chuqurlashtirishga yo’naltirib, bu bilimlarni o’z faoliyatida qo’llash. Shuni ta’kidlaymizki, ,,Oliy matematika’’ fani oliy ta’limda asosiy tayanch fan ekanligi, uning usullari ehtimollar nazariyasi va matematik statistika, informatika, chiziqli va nochiziqli dasturlash, makro va mikro iqtisod, ekonometriya, iqtisodiy tahlil, moliyaning miqdoriy metodlari, logistika va boshqa fanlarning asosiy bilimlarini egallashda asosiy qurol sifatida ishlatilishi e’tiborga olinadi. 370 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND IQTISODIYOT VA SERVIS INSTITUTI OLIY MATEMATIKA KAFEDRASI OLIY MATEMATIKA fanidan BAHOLASH MEZONLARI “ Oliy matematika”kafedrasining 2013 yil 4 iyul 8-yig’ilishida muhokama etilib, marketing ta’lim yo’nalishi o’quv jarayonida foydalanish uchun tavsiya qilingan Kafedra mudiri.......................Qarshiboev X.Q. Tuzuvchi ....................dos. Begmatov A. Samarqand 2013 371 Baholash mezonlari 1. Talabalar o‘zlashtirishi monitoringi: nazorat (ta’lim oluvchining bilim, ko‘nikma va malakalari darajasini aniqlash, o‘lchash va baholash jarayoni), xususan tekshirish (bilim darajasini aniqlash; joriy baholash; oraliq baholash; yakuniy baholash); hisobga olish (ta’limning muayyan davrida talabalar va o‘qituvchi faoliyatini umumlashtirish, xulosalash) va uning usullari (og‘zaki, yozma, test hamda amaliy topshiriqlarni bajarish). 2. Baholash mezonlari jadvali (Texnologik harita): 1-Semestr Umumiy soat Ball Ishchi o‘quv dasturidagi mavzular tartib raqami (qo‘shimch a topshiriq mazmuni) Ma’r uza Amaliy ma shg‘ Laborat. is hi Mus taqil is h Ja mi Bahol ash turi Nazorat shakli Ma x. ball Sar. ball Muddati (hafta) 1 – modul 1 – 10 20 20 - 30 70 1-OB 1-JB . Yozma Kundalik nazorat, davomat, nazorat ishi, uy ishi, kollokvium. 15 15 5 - - 2012yil, dekabr, 3- hafta 2014yil, yanvar, 2-hafta 2014yil, yanvar, 3-hafta 2 – modul 11 – 19 18 18 - 30 66 2-OB 2-JB Og‘zaki Kundalik nazorat, davomat, nazorat ishi, uy ishi, kollokvium. 15 15 - - 2014yil, fevral, 2- hafta 2014yil, fevral, 3-hafta 372 . 5 2014yil, fevral, 4-hafta Jami 38 38 - 60 136 YAB Yozma 30 - Jadval bo‘yicha 3 – modul , 2- semestr Umumiy soat Ball Ishchi o‘quv dasturidagi mavzular tartib raqami (qo‘shimch a topshiriq mazmuni) Ma’r uza Amaliy ma shg‘ Laborat. is hi Mus taqil is h Ja mi Bahol ash turi Nazorat shakli Ma x. ball Sar. ball Muddati (hafta) 20 – 29 20 20 - 30 70 1-OB 1-JB . Yozma Kundalik nazorat, davomat, nazorat ishi, uy ishi, kollokvium. 15 15 5 - - 2014yil, Aprel , 3- hafta 2014yil, aprel, 4-hafta 2014yil, aprel, 4-hafta 4 – modul 30 – 38 18 18 - 32 68 2-OB 2-JB . Og‘zaki Kundalik nazorat, davomat, nazorat ishi, uy ishi, kollokvium. 15 15 5 - - 2014yil, Iyun, 2- hafta 2014yil, Iyun, 3- hafta 2014yil, Iyun, 3- hafta Jami 38 38 - 62 138 YAB Yozma 30 - Jadval bo‘yicha 373 Joriy nazoratlarda baholashlar mezoni Baholanadigan ish turlari Jami 1-JB 2-JB 16 8 8 Darsga nazariy tayyorgarlik bilan kelish va faol ishtirok etish 10 5 5 Umumiy va yakka tartibdagi uy vazifalarini bajarish 4 2 2 Mashg‘ulotlarga qatnashish (davomat) 30 15 15 ja’mi 10 Fan bo‘yicha ilmiy konferensiya, olimpiada, tanlov va konkurslarda ishtirok etib, yuqori o‘rinlarni (1-3) egallash yoki ilmiy maqola va risolalar chop etgan talabaga rag‘batlantirish maqsadida 45 ball doirasida 10 ballgacha qo‘shimcha ball beriladi. Izoh: 1. Davomat uchun maksimal ball amaliyot darslariga to‘liq qatnashgan talabalarga beriladi. Ikki va undan ortiq marotaba sababsiz darsga kelmagan talabaga davomat bo‘yicha ball berilmaydi. 2. Uy topshiriqlari boshqa qo‘shimcha topshiriqlarni bajarganligi uchun ball berishda topshiriqning to‘g‘ri, sifatli va muddatida bajarilishi, ijodiy yondashish, tushuntirib bera olish kabi jihatlarga alohida e’tibor beriladi. Ushbu topshiriqlarning yozma bayoni uchun alohida daftar tutiladi. Oraliq va yakuniy nazoratlarda baholashlar mezoni Ball 1- OB 2- OB YAB Talabaning bilim, ko‘nikma, fikrlash darajasi 15 15 29- 30 Talaba fanning mohiyati va iqtisodiyotdagi o‘rnini, o‘tilgan materialni chuqur tushunadi, savolga aniq va to‘liq javob beradi, faktlarga to‘g‘ri baho bera oladi, mustaqil fikrlay oladi, xulosalarni asoslay olish qobiliyatiga ega, javobda mantiqiy ketma-ketlikka amal qiladi, masalani hal qilishga ijodiy yondasha oladi, amaliy topshiriqlarni to‘g‘ri va o‘ziga xos usullarda hal qila oladi, to‘g‘ri xulosa chiqaradi. 13- 14 13- 14 28 Talaba o‘tilgan materialni chuqur tushunadi, savolga to‘liq javob beradi, lekin ayrim noaniqliklarga yo‘l qo‘yadi, faktlarga to‘g‘ri baho bera oladi, mustaqil fikrlash va xulosalarni asoslay olish qobiliyatiga ega, javobda mantiqiy ketma-ketlikka amal qiladi, masalani hal qilishga umuman ijodiy yondasha oladi, amaliy topshiriqlarni to‘g‘ri hal qiladi, lekin xulosalarda ba’zi noaniqliklarga yo‘l qo‘yadi. 12- 12- 25- Talaba o‘tilgan materialni va uning moxiyatini ancha chuqur 374 11 11 27 tushunadi, savollarga to‘liq javob beradi. Lekin umumiy harakterdagi ayrim xatoliklarga yo‘l qo‘yadi, faktlarga to‘g‘ri baho bera oladi, mustaqil fikirlash va xulosalarni asoslash qobiliyati bor, javobda mantiqiy ketma-ketlikka amal qiladi, masalani hal qilishga ijodiy yondasha oladi, amaliy topshiriqlarni umuman to‘g‘ri hal qila oladi, lekin xulosalarda noaniqliklar uchraydi. 10 10 21- 24 Talaba o‘tilgan materialni va uning mohiyatini juda yaxshi tushunadi, savollarga umuman to‘liq javob beradi, lekin ayrim noaniqliklarga yo‘l qo‘yadi, faktlarga to‘g‘ri baho bera oladi, mustaqil fikrlay oladi, lekin ba’zi xulosalarni to‘liq asoslab berolmaydi, masalani hal qilishga umuman ijodiy yondasha oladi, amaliy topshiriqlarni biroz qiyinchilik bilan, lekin umuman to‘g‘ri hal qiladi, xulosalarida noaniqliklar uchraydi. 9 9 19- 20 Talaba o‘tilgan materialni va uning iqtisodiyotdagi ahamiyatini yaxshi tushunadi, savollarga to‘liq javob beradi, lekin ba’zi umumiy harakterdagi xatoliklara yo‘l qo‘yadi, faktlarga baho berishda biroz qiynaladi, umuman mustaqil fikrlay oladi, lekin ayrim xulosalarni asoslab bera olmaydi, masalani hal qilishga ancha ijodiy yondashadi, amaliy topshiriqlarni hal qilishda ayrim umumiy harakterdagi xatoliklarga yo‘l qo‘yadi, xulosalarida noaniqliklar uchraydi. 8 8 17- 18 Talaba o‘tilgan materialni va uning mohiyatini umuman tushunadi, savollarga ancha aniq va to‘liq javob beradi, lekin ayrim xatoliklarga yo‘l qo‘yadi, ayrim faktlarni shunchaki yodlab olganligi sezilib turadi, ayrim xulosalarni to‘g‘ri asoslab bera olmaydi, masalani hal qilishga ijodiy yondashish sezilmaydi, amaliy topshiriqlarni hal qilishda ayrim xatoliklarga yo‘l qo‘yadi, xulosalarida noaniqliklar uchraydi. 7 7 14- 16 Talaba o‘tilgan materialni umuman biladi. Savollarga aniq va to‘liq javob berishga harakat qiladi, lekin ayrim jiddiy xatoliklarga yo‘l qo‘yadi, qator faktlarni shunchaki yodlaganligi seziladi, xulosalarni asoslashda qiynaladi, ijodiy yondashish sezilmaydi, amaliy topshiriq-larni umuman hal qiladi, ba’zi jiddiy xatoliklarga yo‘l qo‘yadi. 6 6 12- 13 Talaba o‘tilgan materialni umuman biladi, aniq javob berishga harakat qiladi, lekin javobda jiddiy kamchiliklar bor, mulohaza yuritishda xatoliklarga yo‘l qo‘yadi, faktlarni asosan shunchaki yodlaganligi seziladi, ayrim xulosalarni asoslab, bera olmaydi va masalani hal qilishga ijodiy yondasha olmaydi, amaliy topshiriqlarni qiynalib bo‘lsada hal qiladi, lekin jiddiy kamchiliklarga yo‘l qo‘yadi. 5 5 9-11 Talaba o‘tilgan materialni qisman biladi, javobda jiddiy kamchiliklarga yo‘l qo‘yadi, faktlarni baholab bera olmaydi, xulosalarni asoslashda qiynaladi, masalani hal qilishga ijodiy yondasha olmaydi, amaliy topshiriqlarni hal qilishda qiynaladi yoki 375 hal qila olmaydi. 4 4 6-8 Talaba o‘tilgan material haqida qisman, uzuq-yuluq tasavvurga ega, materialda yaxshi o‘zlashtirilmagan, bilgan narsasini ham faqat yodlaganligi sezilib turadi, faktlarga baho bera olmaydi, amaliy topshiriqlarni deyarli hal qila olmaydi. 3 3 4-5 Talaba o‘tilgan material haqida juda kam tasavvurga ega, ayrim faktlarni uzuq-yuluq bilishi mumkin, amaliy topshiriqlarni hal qila olmaydi, jiddiy qo‘pol xatoliklarga yo‘l qo‘yadi. 0-2 0-2 0-3 Talaba material bo‘yicha deyarli hech narsa bilmaydi, juda kam tasavvurga ega yoki umuman tasavurga ega emas. Mustaqil ta’lim bo‘yicha qo’shiladigan ballar 5 5 Mustaqil ta’lim, ishchi dasturda ko‘rsatilgan mavzular bo‘yicha amalga oshiriladi(19-25betlarga qarang). Harbir mavzu rejasidagi savollarga to‘liq javoblar keltirilgan bo‘lsa 4 4 Mustaqil ta’lim ishchi dasturda ko‘rsatilgan mavzular bo‘yicha bajarilib, mavzu rejasidagi savollarga javoblar to‘liq bo‘lmasa, taxminan 80 foyiz bajarilgan bo‘lsa 3 3 Mustaqil ta’lim ishchi dasturda ko‘rsatilgan mavzular bo‘yicha bajarilib, mavzu rejasidagi savollarga javoblar to‘liq bo‘lmasa, taxminan 60 foyiz bajarilgan bo‘lsa 2 2 Mustaqil ta’lim ishchi dasturda ko‘rsatilgan mavzular bo‘yicha bajarilib, mavzu rejasidagi savollarga javoblar to‘liq bo‘lmasa, taxminan 40 foyiz bajarilgan bo‘lsa 1 1 Mustaqil ta’lim ishchi dasturda ko‘rsatilgan mavzular bo‘yicha bajarilib, mavzu rejasidagi savollarga javoblar to‘liq bo‘lmasa, taxminan 20 foyiz bajarilgan bo‘lsa 0 0 Mustaqil ta’lim bilan shug‘ullanmagan bo‘lsa 20 20 30 Ja’mi Download 1.79 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|