O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti
Fanlararo va fanlar ichra aloqalar
Download 3.02 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Birlamchi giperlipoproteinemiya Ikkilamchi giperlipoproteinemiya
- Qon plazmasidagi aterogen lipoproteidlar darajasini pasaytiruvchi dori vositalari
- Preparatlar XM
- Statinlar (GMG-KoA reduktaza ingibitorlari)
- Qo’llashga ko’rsatma va dozalash rejimi.
- Nikotin kislota Farmakodinamikasi
- Ko’llashga ko’rsatma va dozalash rejimi.
- Fibrat kislota unumlari Farmakodinamikasi
- Ko’llashga ko’rsatma va dozalash rejimi
- Probukol
- Klaster, kontseptual jadval organayzerlari Klasterni tuzish qoidasi
- Gipolipidemik dori vositalarining tasnifini klaster tuzilmasi.
- Keysni bajarish bo‘yicha topshiriqlar
|
Fanlararo va fanlar ichra aloqalar Ushbu mavzuni o'rganish talabalarning yurak-qon tomir tizimi fiziologiyasi, patofiziologiyasi, ichki kasalliklar propedevtikasi, terapiya gipolipidemik dori vositalarining klinik farmakologiyasi to'g‟risida bilimlariga asoslangan. Mashg‟ulot davomida olingan bilimlar ular tomonidan UASh tayorlash bo'yicha terapiya, xirurgiya, akusherlik va ginekologiya fanlarida foydalaniladi.
Giperlipidemiya – ateroskleroz rivojlanishining asosiy sababidir. Rivojlangan va rivojlanyotgan mamlakatlarda yurak kon-tomir sistemasining ateroskleroz bilan shikastlanish axoli orasidagi nogironlik va ulimga olib keluvchi asosiy sababi 382
xisoblanadi. Bu muammoni xal etish – ateroskleroz rivojlanishida asosiy xavf omil bulgan giperlipidemiyani korrektsiya kilishdan iboratdir. Lipidlarning asosiy sinflari: Triglitseridlar (TG), fosfolipidlar va xolesterin (XS) bular oksil bilan boglangan lipoproteinlar va oksil bilan boglanmagan erkin yog kislotalari shaklida buladi. Xamma lipoproteidlar 4 ta sinfga ajratiladi: •Xilomikronlar •Zichligi juda past lipoproteinlar (ZJPLP) •Zichligi past lipoproteinlar (ZPLP) •Zichligi yukori lipoproteinlar (ZYuLP)
Giperlipoproteinemiyaning klinik klassifikatsiyasi.
Ikkilamchi giperlipoproteinemiya Poligen giperlipoproteinemiya Monogen giperlipoproteinemiya Oilaviy giperxolesterinemiya Oilaviy kombinatsiyalashgan giperlipidemiya Disbetalipoproteinemiya Oilaviy xilomikronemiya Qandli diabet Surunkali alkogolizm Gipotireoz Nefrotik sindrom Jigarning obstruktiv kasallliklari Beta-adrenoblokatorlarni va
diuretiklarni kullash
vositalari 383
1. Ut kislota sekvestrantlari: • Xolestiramin • Kolestipol 2. Nikotin kislota unumlari: • Niatsin
• Vit RR
3. Fibrat kislota unumlari (fibratlar) • Klofibrat • Bezafibrat • Gemfibrozil • Fenofibrat • Tsiprofibrat 4. 3-gidroksi 3-metilgutaril –koenzim A reduktazalar (statinlar) ingibitorlari: • Pravostatin • Lovostatin • Simvastatin • Fluvastatin • Amorvastatin 5. Boshka DV. • Probukol • Xoloxin
• Lipostabil 384
• Neomitsin • Omega-3 PNJK Gipolipidemik dori vositalari kondagi TG, ZJPLP, ZPLP ning miqdorini kamaytiradi va ZYuLP lar miqdorini ko’paytiradi. Quyidagi jadvalda gipolipidemik dori vositalarning qondagi lipidlarga ta'sirining darajasi va xarakteri ko’rsatilgan. Preparatlar XM ZJPL ZPL ZYuL XS TG Bezafibrat - +
+ + ++ Probukol - - + + +++ + Gemfibrozil +- +++
+ ++
+ ++
Nikotin kisota - +++ ++ + + ++ Lovastatin - ++
++ ++
+++ ++
Simvastatin - ++ ++ + +++ ++ fluvastatin - ++
++ + +++ ++
Birlamchi monogen giperlipidemiyada monoterapiya effekti kam, shuning uchun odatda kombinirlangan terapiya o’tkaziladi. Gipolipidemik terapiyaga qon plazmasidagi xolesterin miqdori 6,5 mmol/l va triglitserid miqdori 2.3 mmol/l dan oshgandagina o’tkaziladi. Gipolipidemik vositalar bilan davolash uzoq vaqt davom ettiriladi. (bir necha yil). Statinlar (GMG-KoA reduktaza ingibitorlari) Statinlar – nisbatan yaxshi o’rganilgan va effekti xam yaxshi bo’lgan dori vositasi guruxidir.
Statinlarning gipolipidemik ta'siri 3-gidroksi 3- metilglutaril –Koenzim A reduktaza fermentini ingibirlash va jigarda sintezlanadigan Xolesterin miqdorini
385
kamaytirishdir, shu bilan birga statinlar miokarda kon aylanishin yaxshilaydi. Lovastatin qonda fibrinolitik aktivlikni oshiradi. Preparat giperlipidemiyada monoterapiya yoki kombinirlanagan xolatda ishlatiladi. Simvastatin lovastatinning analogi bo’lib, qabul qilinganda koronar yetishmovchilik 42% ga umumiy o’lim ko’rsatkichi 30% ga kamaygan.
Lovastatin lipofil birikma bo’lib, jigarda gidrolizga uchrab aktiv formaga aylanadi. Lipofillik xususiyati jigarda XS sinteziga selektiv ta'sir kilishda katta axamiyatga ega. Maksimal kontsentratsiyasi qonda 2-4 soatdan keyin namoyon buladi. Yarim chiqish vakti 3 soatga teng, asosan ut suyuqligi bilan ajaraladi. Simvastatin xam prolekarstvo xisoblanadi. Pravostatin va fluvastatin boshlangich xolatdan aktiv xisoblanadi.
Birlamchi va ikkilamchi giperlipidemiyada. ZPLP va XS miqdori konda norma bo’lgan giperlipidemiyada effektsiz. Preparat kuniga 1 marta kechga ovqat paytida qabul qilinadi (kechki paytda XS ishlab chikarilishi ko’payib ketadi. Boshlang’ich dozasi 20 mg, maksimal dozasi 80 mg gacha yetkaziladi va 10 mg gacha kamaytiriladi.
Ba'zida dispeptik buzilishlar, mushaklarga toksik ta'sir qiladi (mialgiya, kreatininfosfokinaza oshadi). Preparat Nojo’ya ta'sirlari Probukol Diareya, qorinda ogrik Gemfibrozil Qorinda ogrik, diareya, anemiya, leykopeniya, eozinofiliya Nikotin kislota Yuzning qizarishi, bosh aylanish, ishtaxa pasayishi, dispeptik buzilishlar, qorinda ogrik, bilirubin oshishi, terining qurishi va qichishi. 386
Lovastatin Ko’ngil aynishi, ich qotishi, diareya, meteorizm, anoreksiya, uyqusizlik, bosh aylanish, sudoroga, parasteziya, mialgiya, miopatiya, eshak emi, kvinke shishi. Simvastatin Jigar transaminaza aktivligining oshishi, qorinda og’rik, mushakda og’rik, miopatiya, kvinke shishi Fluvastatin Jigar transaminaza aktivligining oshishi, qorinda ogrik, mushakda og’rik, miopatiya, kvinke shishi, ko’ngil aynishi, uyqu buzilishi, sinusit, gipersteziya,
Nikotin kislota jigarda ZJPLP sintezini kamaytiradi, TG mikdorini 20-50% ga kamaytiradi va biroz miqdorda XS miqdorini xam kamaytiradi.
Nikotin kislota MIT dan yaxshi so’riladi. Ovqat surilishiga ta'sir qilmaydi. Jigarda aktiv farmakologik metabolitga aylanadi, ya'ni nikotinamid. 88% dan ko’prok nikotin kislotasi buyrak orqali ajraladi. Yarim chiqish vakti 45 minut. Plazma oqsillarining 20% bilan birikadi. Nikotin kislota kilirensi buyrak yetishmovchiligida kamayib ketadi. Ko’llashga ko’rsatma va dozalash rejimi. Nikotin kislota 1.5-3 g/sut dozalanadi. Davo 0,25 godu 3 maxal kuniga beriladi. Ko’pincha rezistentlik rivojlanadi, bunday paytda 1-2 kun tanaffus qilib yana davo davom ettiriladi. Nikotin kislotaning davomli ta'sir qiluvchi formasi (enduratsin) tomir kengaytirish xususiyati sust ifodalangan. Nojo’ya ta'sirlari yuqoridagi jadvalda kursatib utilgan. Nikotin kislota gipotenziv dori vositalar ta'sirini potentsiallab AB ning tez tushib ketishiga sabab bo’lishi mumkin. Fibrat kislota unumlari Farmakodinamikasi 387
Fibratlar lipoprotein lipaza aktivligini oshiradi. ZJPLning katabolizmiga olib keladi. Jigarda ZJPLP sintezini kamaytiradi va XS ajralishini ut suyukligida oshiradi va natijada qon zardobida TG miqdori kamayadi (20-50%). Farmakokinetikasi Gemfibrozil MIT dan yaxshi so’riladi. Preparat 4 metabolitdan xosil buladi. Yarim ajralish vaqti regulyar iste'mol qilinganda 1.5 soatga teng. Gemfibrozil qon oqsillari bilan bog’lanmaydi, buyrak orqali metabolit va kon'yugatlar ko’rinishida ajraladi, shuningdek o’zgarmagan ko’rinishda 2%. Ichak orqali 6% ajraladi. Buyrak yetishmovchiligi va qariyalarda gemifibrozil kumuliyatsiyalanishi mumkin. Jigar funktsiyasi buzilishlari paytida gemfibrozil biotransformatsiyasi cheklangan.
Fibratlar – giperlipoproteinemiyaning III tipida, shuninngdek IV tip TG miqdori ko’p bo’lganda asosiy preparat bo’lib xisoblanadi. Gemfibrozil 600 mg kuniga 2 maxal beriladi, bezafibrat 200 mg 3 maxal, fenofibrat 200 mg 1 marta sutkada. Siprofibrat kuniga 100 mg dan 1 maxal. Nojo’ya ta'siri yuqoridagi jadvalda kursatilgan. Qarshi kuo’satma: buyrak va jigar yetishmovchiligi, laktatsiya davrida.
Probukol ximik strukturasi tomonidan gidroksitoluolga yaqin va judayam kuchli antioksidanlik xususiyatiga ega.
Probukolning gipolipoproteinemik ta'siri ZJPLP ning noretseptor ekstraktsiya yo’lini aktivlash bilan namoyon buladi. Qonda umumiy XS miqdorini yaxshi kamaytiradi. Boshqa gipolipidemik dori vositalardan farkli tomoni ZYuLP lar miqdorini kamaytiradi.
Probukol giperlipidemiyaning IIA va IIB tiplarida qo’llaniladi. Preparat 0.5 g dan kuniga 2 maxa ovqat bilan birga yoki ovqatdan keyin ichishga buyuriladi. 1-1.5
388
oydan keyin dozasi 50% gacha kamaytiriladi, uzoq vaqt qo’llanilganda 80% ga kamaytiriladi. Nojo’uya ta'sirlari jadvalda kursatilagan. Qarshi ko’rsatma: miokard infarktning o’tkir bosqichida, qorinchalar ritmining buzilishida, EKGda QT intervalining oshishida.
1. Aqlingizga nima kelsa, barchasini yozing. G’oyalari sifatini muhokama qilmang faqat ularni yozing. 2. Xatni to’xtatadigan imlo xatolariga va boshqa omillarga e'tibor bermang. 3. Ajratilgan vaqt tugaguncha yozishni to’xtatmang. Agarda aqlingizda g’oyalar kelishi birdan to’xtasa, u holda qachonki yangi g’oyalar kelmaguncha qog’ozga rasm chizib turing.
O'rganilayotgan hodisa, tushuncha, fikrlarni ikki va undan ortiq jihatlari bo'yicha taqqoslashni ta'minlaydi. Tizimli fikrlash, ma'lu- motlarni tuzilmaga kelti-rish, tizimlashtirish ko'nik-malarini rivojlantiradi. Kontseptual jadvalni tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Taqqoslanadiganlarni aniq-laydilar, olib boriladigan taqqoslanishlar bo'yicha, xususiyatlarni ajratadilar
Alohida yoki kichik guruhlarda kontseptual jadvalni to'ldiradilar. - Uzunlik bo'yicha taqqoslanadigan (fikr, nazariyalar) joylashtiriladi; - Yotig’i bo'yicha taqqoslanish bo'yicha olib boriladigan turli tavsiflar yoziladi.
389
390
“Iyerarxiya” O’qituvchi “Ierarxiya” o’yinini qoidalarini tushuntirib beradi. Talabalar 5ta guruhga bo’linadilar, o’qituvchidan oldindan tayyorlangan kartochkalarni oladilar va vatmanlarda buyurilgan topshiriqni bajaradilar. Eng birinchi va to’g’ri javob bergan guruh yutadi.
391
Vaziyatli masalalarning kompleksi Masala№1 48 yoshli bemorga quyidagi tashqis qo'yilgan: YuIK, muqim stenokardiya IIIFS, gipertonik kasalligi II daraja. Ob'ektiv: YuUS 88ta 1 daq, AqB 150/90 mm. sim.ust. nafas olish va me'da ichak tizimlari patologiyasiz. qon zardobi xolesterini 210mg/dl, beta-lipoproteidlar 190mg/dl. ZYuLP 130mlmol/l dan past, EKGda T- tishchasini III, V5-6 uzatishlarida tranzitor yassilanishi 2fazaligi kuzatiladi. 1)
Ushbu bemorga qanday davolash tayinlanadiq 2)
Bemorda giperlipidemiyani qaysi turi kuzatiladiq 3)
qaysi gipolipidemik dori vosita ushbu bemorga eng samarali deb qisoblanadiq 4) Nima sababdan? 392
Masala№2 Bemorning shikoyatlari: chap qo'lga irradiratsiyalaydigan 5-6 marta kuniga to'sh ortidagi oqriqlarga, bu oqriqlar asosan zinadan 2-qavatga ko'tarilganda, xayajonlanishda, uyqongan paytlarida va sovuq shamolda kuzatiladi. O'zini yarim yildan beri kasal deb qisoblaydi. Anamnezidan: o't tosh kasalligi. Ob'ektiv ko'rikda: yurak tonlari bo'qiqlashgan, puls 80ta/daq, ritmik, AqB 140/80mm.sim.ust. O'pkalarda susaygan vezikulyar nafas, quruq xushtaksimon va quvullovchi xirillashlar, ko'proq nafas chiqazganda. ZPLP xolesterini 190 mg/dl. Tinch xolatdagi EKG patologiyasiz. 1) Sizning klinik tashqisingizq 2) Bemorda giperlipidemiyani qaysi bir turiq 3) Bemorga qaysi gipolipidemik guruq DV ko'rsatilmaydiq 4) qaysi gipolipidemik DV bemorga ko'proq samaradorlikka egaq 5) Nima sababdan ushbu guruq eng sarador deb qisoblanadiq Masala№3 Bemorda rejali ko'rikda EKGda chap qorinchani oldicho'qqi qismida chandiqli o'zgarishlar aniqlandi. Anamnezidan: 10 yildan beri QD IIturi bilan kasal, glyurenorm qabul qiladi 30 mg/sut. Shuncha yildan beri qam arterial gipertenziya, AqBmaxq220/130 mm.sim.ust., “ishchi AqB” - 130/90 mm.sim.ust. qovuzloq filtratsiyasi 65 ml/min. qondagi xolesterin 240 mg/dl, triglitseridlar 1000 mg/dl 1. Bemorga lipid profilini korrektsiyalash eqtiyoji bormiq 2. Bemorda giperdipidemiyani qaysi turiq
Masala№4 Bemorga “Ateroskleroz III, aorta, miya tomirlari aterosklerozi, YuIK, stabil stenokardiya II FS, oyoqlar obliterirlovchi endarteriit” tashqisi qo'yildi. Lipid profil 393
o'rganilganda: ZPLP xolesterini 260 mg/dl, ZYuLP xolesterini 30 mg/dl, triglitseridlar - 1000 mg/dl
1. Bemorga lipid profilini korrektsiyalash eqtiyoji bormiq 2. qaysi gipolipidemik DV guruqi bemorga ko'proq samaradorlikka egaq 3. Nima sababdan aynan shu guruq ko'proq samaradorlikka egaq 4. Bemorga qaysi gipolipidemik guruq DV ko'rsatilmaydiq Nazorat savollari • Statinlarning farmakodinamik effektlari? • Statinlarning nojo’ya ta'sirlari? • Statinlarga qarshi ko’rsatma? • Statinlarning pleotrop effektlari? • Fibratlarning nojo’ya ta'sirlari? • Fibratlarga qarshi ko’rsatmalar? • Gipolipidemik dori vositalarining asosiy guruhlari? • Omega-3 preparatlarining farmakodinamik effektlari?
1. Mavlyanov I.R., Kats P.S., Maxkamova R.K. Klinik farmakologiya. Toshkent. 2012
2. Mamatov YU. Klinik farmakologiya, Toshkent, 2010. 3. Kats P.S., Mavlyanov I.R., Maxkamova R.K., Daminova L.T. Klinik farmakologiya. (ratsional farmakoterapiya masalalari) T., 2004. 264 s. 4. Belousov YU.B. Klinicheskaya farmakologiya i farmakoterapiya, M., 1997; 2000.
394
5. Kukes V.G Klinicheskaya farmakologiya, M., 2012 6. Strachunskiy L.S., Kozlov S.N.. Nesteroidnыe protivovospalitelnыe sredstva. M. 2005 7. YAkubov A.V., Akbarova D.S., Zufarov P.S.. Klinicheskaya farmakologiya nesteroidnыx protivovospalitelnыx sredstv i immunokorrektorov. Tashkent. 2008.
395
1. 24 yoshli bemor terapiya bulimiga kuyidagi shikoyatlar bilan tushdi: yurakning urib ketishi, yurakni notekis urishi, nafas kisishi, oyoklardagi shish, kayt kilish, ung kovurga eyi soxasida ogrik. Anamnezidan revmatizmni utkazgan. YUrak mitral nuksoni, mitral kopkok etishmovchiligi ustunligi bilan. Kon aylanish etishmovchiligi belgilari birinchi marta xomiladorlik davrida paydo buldi, xomiladorlikni tuxtatishdan bosh tortdi. Bir oy avval ogir tugruk kon ketish bilan. Uchastka vrachi revmatizmga karshi davolash buyurdi: avval urtacha digitolizatsiya tempidan sung 2 tabletka sutkasiga; furosemid 40-80 mg xar kuni ertalab; kaliy orotat 1 tabletkadan 3 maxal. Kiska vakt bemorning axvoli yaxshi bulib turdi, sung yana ogirlashdi va yukoridagi shikoyatlarni bildirdi. Ob’ektiv: bemor ogrik, teri koplami rangshpar, kuruk. Oeklar shigan. Puls –92 zarba min., aritmik. AKB –90/60 mm.sim.ust. Upkaning pastki kismida xul, jarangsiz xirillashlar. Jigar - +4 sm, kattik, ogrikli. EKG: sinusli ritm, korinchali ekstrasistoliya. Keysni bajarish bo‘yicha topshiriqlar I. Davolash davomida bemorning axvoli nima sababdan emonlashgan? II. YUG tugri tanlanganmi (A) va nima uchun (V): III. Digitalizatsiya tempini (A) va uni ushlab turuvchi dozani (V) tugri tanlanganmi:
2. 58 yoshli bemor tashxisi: YUIK. PIKS. KAE II A daraja. Nafas sikishi, ung kovurga yoyi soxasidagi ogirlik, oyoklardagi shish kuchaydi. Anamnezida surunkali gepatit, tez-tez zurikib turadi. Keysni bajarish bo‘yicha topshiriqlar A. KAE davolash uchun kaysi yurak glikozidlarini kullash maksadga muvofik emas? V. KAE davolash uchun kaysi gurux preparatlarini buyurish maksadga muvofik?
396
3. 58 yoshli bemorda YUIK. PIKS. Xilpillovchi aritmiya, KAE II B daraja tashxisi bilan statsionarda davolanayapti. Davolashga digoksin 0,5 mg/sut., gipotiazid 100 mg/sut. buyurildi. Davolanishning 7-kuniga umumiy axvol biroz yaxshilandi, ammo kungil aynishi, kayd kilish, diareya, uykusizlik bezovta kila boshladi. Ps va YUKS – 54 minutiga, AKB 120/70 mm sim.ust. Kondagi kreatinin – 80 mkmol/l, plazmadagi kaliy 3,7 mmol/l, natriy – 102 mmol/l.
A. SHifokor digitalis zaxarlanishi deb taxmin kildi. SHifokorg nima kilishi zarur? V. Utkazilgan muolajalardan 3 kun utkach glikozidli zaxarlanish belgilari yukoldi, kondagi elektrolitlar mikdori normaga keldi. YUKS 88 ta, ekstrasistoliya yuk. ExoKSda yurak bushliklari keskin kengaygan. Eng samarali va xavfsiz davolashni utkazing.
4. Surunkali glomerulonefritning nefrotik shakli bilan ogrigan bemorda uzok vakt furosemid kabul kilgandan sung diuretik terapiyaga rezistentlik kuzatildi. Keysni bajarish bo‘yicha topshiriqlar A. Ushbu xolatda rezistentlik rivojlanishining sabablari. V. YUkorida aytib utilganlarni tasdiklash uchun kerak bulgan laborator- instrumental tekshirishlar. S. Rezistentlikni davolash usullari.
5. Bemor 36 yosh, tashxis: Mikronadulyar (portal) jigar sirrozi, avjlanuvchi kechishi, dekompensatsiya darajasi. Portal gipertenziya sindromi (assit, shishlar). Keysni bajarish bo‘yicha topshiriqlar A. SHish sindromini patogenezini xisobga olgan xolda diuretik terapiyani tanlang.
397
V. Utkazilaetgan terapiyani samaradorligi va xavfsizligini nazorat kilish usullarini tanlang. S. Kayday mikdordagi diurez effektiv va xavfsiz xisoblanadi (ichilgan suyuklikka nisbatan).
6. Bemor 56 yosh, tashxis: YUIK, zurikish stenokardiyasi, FS III, PIKS, xilpillovchi aritmiya, KAE IIB daraja. Davolash: Strofantin vena ichiga, furosemid, panangin urtacha terapevtik dozada. Davolashning 3-kuni bemorni tana xarorati 38,8 gradusga kutarildi, yutal, xansirash paydo buldi. Upkada ung tomonlama pastki soxasida krepitatsiya eshitildi. Rentgen tekshirishda pnevmoniya tasdiklandi. Davolashga klofaran 1 gr. mushak orasiga 2 maxal, gentamitsin 80 mgdan 3 maxal mushak orasiga, sulfokamfokain buyurildi.
Download 3.02 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|