O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti geografiya kafedrasi

Chili argentina And. Janubiy And. Olovli yer. 
Subtropik mintaqalarda 27 va 420 janubiy kengliklar orasida Chili va 
Argentina And tog'lari kambarlashadi ba'zi joylarda esa bitta tog' tizmasidan iborat 
bo'lib qoladi lekin bu yerda eng baland ko'tariladi. Tinch okean qirg'og'i bo'ylab 
uncha baland bo'lmagan qirg'oq bo'yi Kordilerasi platosi cho'zilgan u markaziy
and tog'lari o'lkasidagi Qirg'oq bo'yi Kordilerasining davomidir. Uning o'rtacha
balandligi 800 m ayrim tepalari 2000 m gacha ko'tariladi. Markaziy vodiyning
sharq tomondan baland bosh Kordilera tog' zanjiri o'ralgan Chili bilan Argentina
o'rtasidagi chegara shu tog'ning qirrasidan o'tadi. And tog'lari o'zining bu qismida 
juda burmalangan mezazoy yotqiziqlari va vulkan jinslaridan tuzilgan hamda bir
butun bo'lib juda baland ko'tarilgan. Chili and tog'larining qirg'oq bo'yi qismi 

---

63 
iqlimi yozi quruq va qishi sernam subtropik iqlimidir. Bunday iqlim 29 va 370
janubiy kengliklar orasida joylashgan sohilda markaziy vodiy bosh kordilera 
tog'lari g'arbiy yonbag'irlarining quyi qismlarda hukumron. Sohildan uzoqlashgan 
sari iqlim Tinch okean bo'yidagiga nisbatan kontinentlashib va qurg'oqchilashib 
boradi. Tuproq qoplami juda hilma-hil quruq subtropik rayonlar uchun xos bo'lgan
tipik jigar rang tuproqlar 2500 m dan yuqorida tog' o'tloqlari mintaqasi joylashgan 
bu mintaqaga past bo'yli o'rmon va butazorlar daryo vodiylari orqali kirib keladi. 
Shuningdek ba'zi bir butalar masalan qoraqat va zirk ham tarqalgan tirik botqoq
o'simliklari o'sadigan tarif botqoqliklari uchraydi. Tog' o'tloqlaridan yozgi 
yaylovlar sifatida foydalaniladi.
Janubiy and tog'larda muzdek Relyefi shakllari keng tarqalgan. O'lka And
tog'lari yonbag'riga juda ko'p yog'in keltiradigan kuchli g'arbiy shamollarning 
doimiy ta'sirida bo'ladi. YOg'inning o'rtacha miqdori 2000-3000 mm gacha
bo'lgan holda g'arbiy sohilning ayrim rayonlariga yiliga 6000 mm gacha yog'in 
tushadi. G'arbiy havo oqimlaridan to'silgan sharqiy yonbag'irda yog'in miqdori
keskin kamayadi. Doimiy kuchli shamollar va yiliga 200 kundan ortiq yog'ib 
turadigan yomg'irlar pasat suzuvchi bulutlar hamda tumanlar butun yil bo'yi
haroratning mo''tadil salqin bo'lishi o'lka iqlimining o'ziga xos hususiyatlaridadir.
Qishgi o'rtacha harorat Q 4 Q 70 bo'lgani holda yoz harorati Q15 S dan 
oshmaydi. Janubiy and tog'lari o'rmonlari florasining asosiy vakillari doimiy yashil
va bargini to'kadigan janubiy buk turlari magnoliyalari bambuklaridir. Tog'larga 
ko'tarilgan sari o'rmonlari siyraklashdi o'simlik turlari kamayadi chekka janubda
o'rmonlar asta-sekin tundra usimliklari bilan almashinadi. Tog'larning platosida
qaraganda sharqiy yon bag'rida g'arbdagiga qaraganda yog'in ancha kam tushadi. 
Janubiy and tog'larning o'rmonlari yuqori navli yog'ochning juda katta zahirasiga 
ega. Olovli yo'l deb janubiy Amerikaning janubiy sohili yaqinida 53 va 550 janubiy 
kengliklari oralig'ida joylashgan kengliklari oralig'ida joylashgan o'nlab katta-kichik
oraliridan iborat arxipelarga aytiladi. U Chili bilan Argentinaga qaraydi 
Arxipalagning butun g'arbiy qismi balandligi 2400 m gacha bo'lgan tog'lar bilan
band Relyefda qadimgi va hozirgi zamon muzliklari hosil qilgan shakllari katta rol
o'ynaydi.Chekka sharqiy qismi ispesno qilganda olovli yer iqlimi juda sernam 
Arxipelag doim qattiq va nam janubiy g'arbiy shamollar ta'sirida bo'ladi g'arbda 
yiliga 3000 mm gacha yog'in tushadi yomg'ir ko'proq shivalib yog'adi va yiliga 300-
330 kun yomg'irli bo'ladi. Sharqda yog'in miqdori keskin kamayadi temperatura 
butun yil bo'yi past bo'ladi va fasillarga qarab uncha ko'p o'zgarmaydi. Olovli yer 
orolini yozgi temperaturasiga ko'ra subtropiklarga yaqin deyishi mumkin. Olovli 
yerning iqlim sharoiti muzliklarning rivojlanishi uchun qulay Arxipalakning tor 
okean sohilida asosan g'arbiy , sohillari doimiy yashil va barg to'kuvchi daraxtlardan 
tashkil topgan o'rmonlar o'sadi. Janubiy buk magnoliya gullardan oq hushbo'y 
gullaydigan kanelo va ba'zi bir tur ignabarglilar harakterlidir. Olovli yer arxipalagi
va janubiy and tog'lari o'lkasining hayvonot dunyosi tahminan bir hil hamda juda 
o'ziga xosdir. Bu yerda guanoko bilan birga havo rang tulki tulkisimon it yoki
magelat iti hamda ko'p hil kemiruvchilar uchraydi. 
Savol:
1. 
Materikda nima uchun «Sharq va G'arb» regionlar farqlanadi? 
2. 
Markaziy And o'lkasiga tavsif bering? 

---

64