O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti geografiya kafedrasi

 
 
 
 

---

3 
 
 
MAVZU: KIRISH FANINING PREDMETI,MАSADI VA VAZIFALARI, 
TADKIKOT OBYEKTI 
 
REJA: 
Kirish. 
1. 
Materik va okeanlar tabiiy geografiyasi fanining predmeti,maksadi va 
vazifalari.
2. 
Fanning tadkikot ob'yekti. 
Adabiyotlar:
1. 
I.A.Karimov «Uzbekiston XXI asr busagasida xavsizlikka taxdid,barkarorlik 
shartlari Toshkent Uzbekiston» 1997 yil.
2. 
T.V.Vlasova, «Materiklar tabiiy geografiyasi». Toshkent «Ukituvchi» 
nashriyoti, 1981 y. (4-8 betlar). 
3. 
A.Kozokov, «Okeanlar tabiiy geografiyasi» Toshkent «Ukituvchi» nashriyoti 
1992 yil. 
4. 
O. Muminov «Materiklar tabiiy geografiyasidan studentlarning mustakil 
ishlari». 
5. 
A.Kozokov, X.Ma'sudov. «Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi kursidan 
amaliy mashgulotlar va mustakil ishlar». Toshkent «Ukituvchi» nashriyoti 1992 yil. 
Kirish: Fanning predmeti, maksadi va vazifalari, tadkikot ob'yekti. 
Materik va okeanlar tabiiy geografiyasi kursi geografiya fanlari tizimidagi ukuv fani 
bulib, yerning geografik kobigi va tabiiy majbualarini urganadi. Bu kurs yer sharidagi 
materiklar va okeanlarning tabiatini, uning tarkibiy kismlarini ularda sodir 
bulayotgan tabiiy jarayonlarni uzaro bir biriga boglik xolda urganadi. Shu bilan 
birgalikda bu kurs barcha materik va okeanlarning ularga tutash kismlari dengiz va 
orollar bilar birgalikda urganiladi. Bundan kuruklikka asosiy e'tibor beriladi,okeanlar 
va dengizlar esa asosan ularning materiklar tabiiy sharoitini shakllanishidagi 
axamiyati va axolining xayoti va faoliyatiga ta'siri nuktai nazardagi kurib chikiladi. 
Materik va okeanlar tabiiy geografiyasi Umumiy yer bilimi, Xaritashunoslik, 
Geologiya, tuprokshunoslik,Biogeografiya kabi tabiiy fanlardan egallagan bilimlarga
Tyanshan va ularga aniklar kiritadi. Bu kurs ma'lumotlari urta maktab geografiyasiga 
bogliq xolda didaktikaning «Oddiy murakkabga» degan tartibiga asosan Afrika 
materigini urganishdan boshlanadi va eng yirik xisoblangan Yevrosiyo materigini
urganishi bilan tugallanadi. 
Bu tartib koida keyingi kurslarda Turkiston tabiiy geografiyasini urganish 
uchun zamin tayyorlaydi. Xar bir materikning ta'rifi ma'lum bir reja asosida olib 
boriladi. Bundan materikning ulchamlari shakli, geografik urni, tabiati asosiy 
xususiyatlarning umumiy ta'rifi beriladi. Bu nisbatan kichik kirish kismidan sung 
mazkur materikni urab turuvchi okeanlarning kirgok buyi kismlari kiskacha 
ta'riflanadi. Bundan keyin keluvchi «tabiati shakllanishning asosiy boskichlari» deb 
nomlangan bobda butun materik va uning ayrim regionlari tabiiy sharoitni tarixiy-
genetik jixatidan yondoshib urganish nuktai nazardan katta axamiyatga egadir. 

---

4 
Shundan sung butun materik tabiatning komponentlari Relyef iklimi va 
boshkalar taxlil kilinadi. Xar bir materik va okeanga umumiy tabiiy geografik tavsif 
berilgach,ularni tabiiy geografik rayonlashtiriladi. Sungra rayonlar va tabiiy 
geografik 
ulkalari 
tabiiy 
sharoiti 
chukur 
taxlil 
kilinadi. 
Materiklarni 
rayonlashtirilganda region va ulkalarning geografik urni,tektonik tuzilishi,Relyefi, 
yer yuzasining asosiy xususiyatlari,iklimiy sharoiti va kaysi tabiat zonasida 
joylashganligi asos kilib olinadi.
Bunda asosan geografik kobikning ajratiladigan regionlari murakkab tabiiy 
komplekslardan iborat bulib,ular tarkibida umuman geografik kobikni tashkil etuvchi 
barcha tabiat komponentlar ishtirok etadi, va uzaro bir-biriga ta'sir etib turadi. 
Mazkur kursda rayonlashtirishning asosiy birligi va geografik ta'riflashning asosiy 
ob'yekti bir butun,geografik jixatdan aloxida ajralib turuvchi xududlar xisoblanadi. 
Bu xududlarning asosiy kismi bir iklim mintakasida joylashgan buladi va bir 
geotektonik oblastga kiritiladi. Materik va okeanlar tabiiy geografiyasi kursi oxirida 
materiklar va okeanlar tabiatidagi umumiy xususiyatlar va konunyatlar xakida xulosa 
chikariladi. Materik va okeanlar tabiiy geografiyasi kursi kuyidagi tuzilishiga egadir: 
Mukaddima, Afrika,Xind okeani,Avstraliya va Okeaniya, Tinch okeani, Antraktida, 
Janubiy Afrika, Shimoliy Amerika, Atlantika okeani, Shimoliy Muz okeani, 
Yevrosiyo va Xotima kismlaridan iborat. 
Savol: 
1. 
Fanning maksadi va vazifalari nimadan iborat. 
2. 
Materik va okean tabiiy geografiyasi kursi kanday fanlar bilan alokador.