O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Termiz Davlat Universiteti To‘ramurodov Jo‘rabekning

AQSH ma’muriyatida Germaniyani parchalash g‘oyasi ham tarafdorlarga ham qarshilarga ega edi. 1949 yilning oktabrida Moskva konferensiyasida AQSH “Germaniya taslim bo‘lishining asosiy tamoyillari” nomli hujjatni taqdim etdi. Unda gap “reyxga Prussiya ta’sirini susaytirish” maqsadida Germaniyada markazlashishga barham berish haqida borardi1943 yilning noyabrida Tehron konferensiyasida AQSH va Angliya delegatsiyasi Germaniya masalasini shafqatsizroq usulda hal qilinishini yoqlashdi. Germaniyani beshta muxtor davlatlarga bo‘lish yoki Janubiy Germaniya yerlarini (Yer Germaniyada ma’muriy-hududiy bo‘linish birligi-U.M.) Avstriya va Vengriya bilan birgalikda Dunay federatsiyasiga qo‘shish taklif qilingan edi. Bu masalada Stalinning fikri boshqacha edi. U Germaniyani parchalash nemis millatchiligi va revanshizmi (qasoskorligi)ning yana jo‘sh urishiga olib keladi, ammo koalitsiyaning hamkorligi Germaniyada militarizmi va natsizmni yo‘q qilish yordam beradi deb hisoblar edi.

• 1944 yil 15 yanvarda Britaniya hukumati tomonidan Germaniyani okkupatsiya (bosib olinishi) mintaqalariga bo‘lish rejasi taklif qilindi. Unda, ilk bor keyinchalik, GFR va GDR chegarasiga aylangan chiziq aniq ko‘rsatilgan edi. 1944 yil oktabridagi Kvebek (Kanada) konferensiyasida Cherchill AQSH moliya vaziri Genri Morgentau tomonidan ishlab chiqilgan Germaniyaga nisbatan urushdan keyingi siyosatni ma’qulladi. Bu loyihada Germaniyani hududiy bo‘lish, uning sanoat salohiyatini qisqartirish va qattiq xalqaro nazorat ostida agrar ishlab chiqarishni rag‘batlantirish ko‘zda tutilgan edi. Faqatgina urush tugashi arafasida AQSH va Buyuk Britaniyaning Germaniyaga nisbatan siyosati biroz yumshadi. 1945 yildagi Yalta konferensiyasida Germaniyani hududiy jihatdan bo‘lish masalasi to‘g‘ridan-to‘g‘ri qo‘yilmadi. Faqatgina okkupatsiya mintaqalari loyihasi tasdiqlandi. Unda AQSH va ingliz okkupatsiya mintaqalaridan Fransiya okkupatsiya mintaqasi ajratib olindi. Yalta kommyunikesida birinchi marta Germaniyani urushdan keyingi boshqaruvining umumiy shakli, ya’ni “mamlakatning demilitarizatsiya (harbiysizlantirilishi)si va demokratlashtirilishi” xalqqa ma’lum qilindi. Bu vazifalarni bajarish Germaniya siyosiy tizimni milliysizlantirish va nemislarga Germaniya harbiy-sanoat salohiyatini yo‘q qilishga qaratilgan mamlakat iqtisodiyotini monopoliyasizlantirish va davlat tizimini shakllantirish huquqini berishni talab etardi. Sovet delegatsiyasi tomonidan qo‘yilgan Germaniyadan reparatsiya (tovon) undirish masalasi (muhimligini barcha delegatlar tan olishiga qaramasdan) hal etilmadi.

Germaniya masalasi 1945 yil 17 iyulidan 2 avgustigacha Potsdamda bo‘lib o‘tgan konferensiyada uzil-kesil hal etildi. Konferensiya Germaniya mag‘lubiyati to‘g‘risidagi Dekloratsiya va Yaltada ishlab chiqilgan Germaniya nisbatan siyosat tamoyillari ko‘rsatilgan kommyunike-ni tasdiqladi. Germaniya, jumladan, Berlin hududi 4 ta okkupatsiya mintaqalariga ajratildi. Bunda sovet okkupatsiya zonasi Germaniya hududining 40%-ini, aholisining 30%-i, ishlab chiqarish salohiyatining 33%ini o‘z ichiga olardi. Tartibga solish uchun beshta davlat (SSSR, AQSH, Fransiya, Buyuk Britaniya, Xitoy) tashqi ishlar vazirlari Kengashi, Bosh qo‘mondonlar nazorat Kengashi hamda Berlinda qo‘shma komendaturalar tashkil qilindi. Germaniyaning iqtisodiy birligini va nemis xalqining yagona demokratik davlat tuzish huquqini saqlab qolish tamoyili qat’iy belgilandi. Ammo shu narsaga e’tibor berish kerakki, Potsdam kelishuvi matniga “G‘arbiy mintaqalar” degan tushuncha allaqachon kiritilgan edi.

GFR K.Adenauerning kanslerligi davrida.

GFRda konstitutsiyaviy tuzumning samarali amal qilishiga mamlakatdagi siyosiy barqarorlik yordam berdi. 1949 yilning 14 avgustida bolib otgan Bundestagning birinchi saylovlari uchta yetakchi siyosiy yonalishlarning afzalligini yaqqol korsatdi. XDI 25,2% (115 mandat) ovozga ega bolib XII bilan birga (5,8% ovoz, 24 mandat) kopchilikni tashkil etdi. Muxolifotdagi GSDPni saylovchilarning 29,2%i (131 mandat) qollab-quvvatlashdi. EDP (11,2% ovoz, 52 mandat) hukumat koalitsiyasiga kirganiga qaramasdan, uchinchi kuchga ylandi. 12 sentabrda mamlakat prezidenti EDP rahbari T.Xeyye boldi, 15 sentabrda esa K.Adenauer federal kansler lavozimini egalladi. shakllangan ikki yarimlik partiya modeli keyinchalik ham saqlanib qoldi. 1952 yildagi saylov tizimi islohoti katta rol uynadi. Unga kora partiyalarning oz deputatlarini parlamentga otkazishlarida 5% lik cheklanish joriy qilingan edi.

Sotsial-liberal davr. Villi Brandt