O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik universiteti

Tadqiqot natijalarining nazariy va amaliy ahamiyati. Tadqiqotda faylasufning asarlaridagi falsafiy konsepsiyalari germenivtik tahlil qilindi. Nazariy jihatdan ishning ahamiyati – Sharqda gumanistik qarashlarning, xususan, Tagor ijodida uni qanday shakllantirilgani ochib berildi.
Ushbu magistrlik dissertatsiyasining amaliy ahamiyati shundaki, kelajakda amalga oshiriladigan ilmiy maqolalar, dissertatsiya ishlari, darslik va oʻquv qoʻllanmalarida undagi olib borilgan taqiqotlardan ilmiy material sifatida keng foydalanish imkoniyatining mavjudligidir.
Ish tuzilmasining tavsifi. Tadqiqot an’anaviy tarzda kirish, ikkitadan paragrafni oʻz ichiga olgan uchta boʻlim va har bir bob boʻyicha xulosalardan tashkil topgan asosiy qism, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati, shuningdek, ilovadan iborat.

I BOB. ROBINDRANAT TAGOR DINIY – FALSAFIY DUNYOQARASHLARINING KONSEPTUAL ASOSLARI MAVZUSINING NAZARIY-METODOLOGIK ASOSLARI……..........………………….….
1.1. XIX-XX asrlarda Hind diyoridagi ijtimoiy fikr taraqqiyoti

Rabindranat Tagor hind adabiyotining eng yirik san’atkorlaridan biri. Tagorni dunyo biladi. Buyuk shoir, yozuvchi, dramaturg, faylasuf, ma’rifatchi va tengsiz vatanparvar sifatida Tagor jahon fuqarosidir.

Rabindranat Tagor hind adabiyotining eng yirik san’atkorlaridan biri. Tagorni dunyo biladi. Buyuk shoir, yozuvchi, dramaturg, faylasuf, ma’rifatchi va tengsiz vatanparvar sifatida Tagor jahon fuqarosidir. U hind badiiy tafakkurini yangi va yuksak pog’onaga ko’tarishda So’zni vijdon ovoziga aylantirgan adib. Tagorning ijod tajribalari, boshdan-oxir Haqiqat va Jasorat tajribalari. Tagorning jasorati bosqinchilikka qarshi chiqishdanmas, bosqinchilarni tanishdan boshlanadi. “Bosqinchilar juda ko’p dunyoga kelib turadi, – degan edi adib, lekin ularni birdaniga payqash mumkin emas, zamon va makon jihatidan sharoit bo’lmagandan keyin ular ko’p vaqtgacha o’zlarini bildirmasdan yuradilar”. Lekin ingliz mustamlakachilarining asl basharalarini tanishda Tagor hech payt xato qilmagan. Bunda u tug’ilib voyaga yetgan oila muhitining roli va ta’siri ham juda katta edi.
Yozuvchi 1861 yil 7 mayda Bengaliyaning poytaxti Kalkutta shahrida dunyoga kelgan. Tagorga bag’ishlangan adabiyotlarda qayd etilishicha, uning bobosi Dvarkanatx XIX asr boshlarida yashagan hind ma’rifatparvari Rammoxan Royning yaqin do’sti va safdoshi bo’lgan. Yozuvchining otasi, akalari, onalari dunyoqarashlari keng, bilimdon va talantli kishilar edilar. Tagor xotiralar kitobi va maqolalarida otasi to’g’risida ko’pgina minnatdorchilik so’zlarini yozib qoldirgan. U bir o’rinda ko’r-ko’rona inglizparastlik avj olgan sharoitlarda ham otasi bolalarini ajnabiy maktablarda o’qitmaganligi, agar shunday hodisa sodir bo’lganida, birinchi darsdayoq o’ttiz ikki ma’naviy tishidan ajralishi mumkin ekanligini gapirgan. Ona tiliga muhabbat va e’tiqod yozuvchida mana shunday boshlangan. Va u so’nggi nafasigacha bengal tilining erki hamda rivoji uchun tinimsiz kurashgan. Bugina emas. Mustamlakachilar hind xalqi orasida o’z tillarining mavqeini ko’tarish orqali “qoni va tanining rangi bo’yicha hindi”, lekin “didi, axloqi va aqlining xususiyati bo’yicha g’irt ingliz bo’lgan” ziyolilar tabaqasini yuzaga keltirishdan g’oyatda manfaatdor edilar. Bu – ularning ta’lim-tarbiyadan ko’zlagan ichki siyosatlari bo’lib, bunday nayranglarni ham Tagor ayovsiz fosh qilgandi. Shuning uchun Tagor dunyoqarashida milliy tilga ehtirom – millatga, vatanga, tarix va kelajakka sadoqat bilan teppa-teng tushunchadir.
Tarixdan ayonki, ingliz savdogarlari hindlarni bo’ysundirib olmoq maqsadi bilan 1757 yilda Hindistonga ilk qadamlarini bosgan edilar. Shundan boshlab qadimiy hind tuprog’i qariyb ikki yuz yil davomida ingliz burjuaziyasi oyog’i ostida qoldi. Hindiston iqtisodiy jihatdan talon-taroj qilindi, madaniy va ma’naviy imtiyozlari iskanjaga olindi.
Ko'pgina zamonaviy mamlakatlarda bag'rikenglik g'oyasi turli e'tiqodli odamlar o'rtasidagi maxsus ijtimoiy munosabatlar sifatida alohida ahamiyatga ega. Atoqli hind yozuvchisi, shoiri, bastakori, rassomi, jamoat arbobi R.Tagor ijodida dinlararo bag‘rikenglik masalasi doimo diqqat markazida bo‘lib kelgan. U uchta madaniyat taʼsirini boshidan kechirgan – anʼanaviy hind, musulmon va ingliz .
R. Tagorlar oilasining keyingi avlodi zamonaviy Hindistonni yaratgan uchta madaniyat sohasi - hind, musulmon va evropaliklarning ajoyib uyg'unlashuvidir.
Uning asarida dinning mazmun-mohiyati “o‘zgalarga keraksiz azob-uqubatlarni keltirib, o‘z jonini o‘ldirmaslik”, “yomonlik va o‘y-xayollarga... tavba va ezgu amallar bilan kafforat qilish”, degan muruvvat ruhidadir. “keng dunyo bilan muloqot qilish orqali aqlni rivojlantirish”, “tabaqasidan qat’i nazar, barcha munosib insonlarni hurmat qilish.

Tagor hindularni, musulmonlarni va nasroniylarni birlashishga, tabiatan ularga xos bo'lgan barcha eng yaxshi narsalarga murojaat qilishga chaqirgan va Oliy Zot yagona va bo'linmas ekanligini isbotlagan Rammohan Roy faoliyatida bunday farqning namunasini ko'rdi.

XIV-XVI asrlardagi noodatiy xalq harakatlari g'oyalarini meros qilib olish. Bhakti, so‘fiylik, Bengallik baul qo‘shiqchilarining sarson-sargardon bo‘lish g‘oyalari Tagor xudoga yuzlanib, hindu va musulmonlarning birligini targ‘ib qilgan mashhur shoir-bhakta Kabir g‘oyasiga ergashib, Xudo ulug‘vor ibodatxonalarda yo‘q degan fikrni tutadi va uni faqat mehnat bilan band bo'lgan oddiy odamlar orasida topish mumkin. Rabindranat Tagor oila muhitida ulg‘aygan, unda sanskrit va qadimiy hind matnlarini chuqur bilish islom an’analarini, shuningdek, so‘fiylar yozuvlarini tushunish bilan uyg‘unlashgan. Yoshligida Rabindranatning otasi, diniy islohotchi va jamoat arbobi Debendronat Tagor (1818-1905) Rabindranatga boshqa e'tiqodga hurmat namunasini ko'rsatdi. Hindistonning boy tarixi madaniy sintez tarixidir, shuning uchun uning misolida turli e'tiqodlar vakillarini yagona millatga birlashtirishi mumkin bo'lgan narsa xulosa qilinadi.
Biroq, diniy bag'rikenglikni anglash yo'lida to'siqlar mavjud bo'lib, ularni engib o'tish Tagor hind jamiyati uchun favqulodda zarurat deb hisoblaydi.
Birinchidan, boshqa din vakilini begona yoki dushman deb biladigan noto'g'ri qarashlar. Yozuvchi bu xurofotni, xususan, “Tog‘”, “Uy va tinchlik” kabi romanlarida aks ettirish uchun ranglarini ayamaydi.
Tolerantlikni shakllantirish yo'lidagi yana bir to'siq bu hindular va musulmonlar jamoalarining umume'tirof etilgan diniy institutlari va noto'g'ri qarashlari natijasida bir-biridan ajratilganligidir. Dinning asl ruhini esa faqat ma’rifatli kishi bilishi mumkin, Hindiston xalqi esa johil va savodsizdir. Tagor buni turli diniy jamoalar o'rtasidagi nizo va adovatning asosiy sababi deb biladi.
Uchinchi to'siq - elitaning jamoalar o'rtasidagi haqiqiy yoki xayoliy munosabatlar haqidagi barqaror g'oyalari. Hindistonni jonlantirish yo‘llarini izlayotgan Tagorning ko‘plab zamondoshlari ko‘pincha “hind” va “hind” tushunchalarini aniqlaganlar; bu ayniqsa neo-induizm vakillariga xos edi .“Tog‘” romanida yozuvchi bunday identifikatsiyadan ogohlantirgan.
O'zining mashhur she'rlarida "Aql bovar qilmaydigan umidlar", "Yurtning yuksalishi", "Bengal qahramoni", "Shoirga", "Din uchun kurashchilar" (Manoshi to'plami) Tagor hinduizmni himoya qilish haqidagi shovqin va nutqlar o'rniga, Aryan buyukligini qayta tiklashni ta'kidlaydi. odamlarni diniy mansubligiga qarab ajratmasdan, oddiy xalq hayotini yaxshilash uchun mehnat qilish, kurashish kerak. «Sovg'alar» (1901) to'plamidagi vatanparvarlik qo'shiqlarining leytmotivi Xudoni kurash quroliga aylantirmaslik kerakligi haqida ogohlantirishdir.
Tagorning fikricha, asosiy vazifa, birinchidan, musulmonlarning hindlar bilan tengsizligini bartaraf etish, ikkinchidan, ikki jamoa oʻrtasidagi harakatlar birligiga erishishdir: “haqiqiy kuchsiz farovonlik mumkin emas, agar birdamlik boʻlsa, kuchga erishib boʻlmaydi. erishilmadi” [3, 167].
Demak, R.Tagorning dunyoqarashi va ijodida bag‘rikenglikni umuminsoniy qadriyat sifatida e’tirof etish asosida anglash ma’naviy olam va madaniyatni boyitish imkonini beruvchi shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishning dolzarb talabi va maqsadi sifatida namoyon bo‘ladi. Diniy bag'rikenglik tushunchasi turli madaniyatlar o'zaro aloqada bo'lgan ko'p konfessiyali jamiyat uchun ideal sifatida namoyon bo'ladi. R. Tagor esa bu idealni ro‘yobga chiqarish sharti konfessionallar ustidan birlikdir.
Tagor ijodi Hindistonning ma'naviy hayotiga katta ta'sir ko'rsatdi, milliy madaniyatning insonparvarlik, bag'rikenglik, tanqidiy yo'nalish kabi muhim tarkibiy qismlarini shakllantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratdi.