O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti «iqtisodiyot» fakulteti

I. Er ustidan foydalanish 
1. Qishloq xo‘jaligi 
2. Baliqchilik va ovchilik 
3. Ko‘chmanchilik 
II. Minerallar qazib olish 
B guruhi. Hom ashyoga ishlov berish va undan foydalanish. 
I Sanoat 
II Transport 
III Savdo, banklar, sug‘urta tashkilotlari 
V guruhi. Ijtimoiy tashkilotlar va erkin mutahassisliklar. 
I Harbiy kuchlar 
II Boshqarish 
III Erkin mutahassisliklar 
IV Daromadlar hisobiga yashovchi shahslar 
V Hizmatkorlar 
Xalqaro statistik tasniflarni tuzishga Millatlar Ligasi tomonidan tuzilib 1925 va 
1938 yillarda taqdim etilgan tasnif shemalari ham katta hissa qo‘shdi. 
1948 yili BMT Statistika komissiyasining yangi tasnifini ishlab chiqdi. Ushbu 
tasnif Xalqaro standart tasnif asosini tashkil etib, hozirgi kunga qadar foydalanib 
kelinayotgan jahon kodirovkalariga asos solgan. 
Iqtisodiy faoliyat tarmoqlari tasnifi masalasi chet el iqtisodchilarini yaqin 10-15 
yil ichida, ayniqsa qattiq qiziqtira boshladi. Hozirgi vaqtda BMT ning statistika 
byurosi tomonidan taqdim etilgan tasnif qo‘llanib kelinmoqda. Ushbu tasnif ungacha 
qo‘llanilgan tasniflardan unchalik farq qilmay, asosan chet el mamlakatlarida 
qo‘llanib kelinayotgan tasniflarni uzaro muvofiqlashtirish, bir asosga keltirish 
natijasida yuzaga kelgan. 
Xalq xo‘jaligi tarmoqlarining va tarmoqchalarining tasnifi bir turdagi korxonalar 
o‘rtasidagi aloqalarni analitik o‘rganishni hamda ishlab chiqarishning bevosita 
iqtisodiy, tehnologik va boshqa jarayonlarni chuqurroq o‘rganishga qaratilgan. Xalq 

---

28 
xo‘jaligi tarmoqlarini o‘rganish tasnifi asosiga nima qo‘yilishi asosiy masala 
hisoblanadi. Masalan, sanoatning tarmoqqa ajralishiga asos qilib nimani olish kerak? 
Qanday belgi tasnif asosini tashkil qilishi kerak? Unda quyidagi 3 holatni keltirish 
mumkin: 
1. Hom ashyoning boshlang‘ich shakli. Masalan, barcha metallga ishlov 
beruvchi korxonalar metallurgiya tarmog‘iga va shu kabi ko‘nchilik sanoati, tamaki 
sanoati, oziq-ovqat sanoati va boshqalarni tashkil etadi. 
2. Mahsulotning iste’mol qiymati bo‘yicha tasniflash. Masalan, qishloq 
xo‘jaligi, transport mashinasozligi, qurol-aslaha ishlab chiqarish. 
3. Tehnologik ishlov berish jarayonlari. 
Bu belgiga asosan sanoat tarmog‘i, qazib chiqarish va ishlov berish tarmoqiga 
bo‘linishi mumkin. Shuningdek, to‘qimachilik, ximiya, metallurgiya sanoati ham shu 
belgi asosida yuzaga keladi. BMT ning 1993 yili qabul qilingan ohirgi tahriridagi 
tasnifiga ko‘ra, xalqaro tarmoqlar tasnifi 9 ta yirik bo‘limdan iborat. 
1) Qishloq xo‘jaligi, o‘rmon xo‘jaligi, ovchilik va baliqchilik. 
2) Tog’-kon sanoati. 
3) Ishlov berish sanoati. 
4) Elektroenergiya ishlab chiqarish, gaz ishlab chiqarish, suv ta’minoti va 
sanitariya hizmati. 
5) Qurilish. 
6) Transport, aloqa va omborxona xo‘jaligi. 
7) Moliya, sug‘urta. 
8) Davlat kommunal va shaxsiy xizmat ko‘rsatish.