O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. S. Sayfutdinov, F. N. Xalimova mehmonxona xo‘jaligi infratuzilmasi

11.2. Pasport - viza rasmiyatchiligi 
Pasport - viza rasmiyatchiligi - har bir turistga tegishli bo‘lib, davlat 
chegarasini kesib o‘tishda belgilangan tartiblarga shaxslarning rioya etishi bilan 
bog‘liq yumushlardir. Pasportda yoki viza rejimi xorijiy fuqarolar va turistlar uchun 
ular bo‘ladigan mamlakat milliy qonunchiligi bilan belgilangan qat‘iy tartiblardir. 
Qoidaga ko‘ra, boradigan mamlakatga chiqish uchun viza olish talab qilinadi. Viza 
(lotincha Visa-ko‘rib chiqish degan ma‘noni bildiradi) - bu kirish - chiqishga xorijiy 
hukumat beradigan maxsus ruxsatnoma. U o‘sha mamlakat hududidan tranzit o‘tish 
yoki yashash huquqini beradi. Vizalar quyidagi ko‘rinishlarda bo‘ladi: - bir martalik 
147 
va ko‘p martalik; - individual va guruhiy; - talabalik; - kirish uchun; - tranzitli; - 
chiqish, shengen va boshq. Viza mamlakatga taklif asosida tashrif buyurish uchun 
ham beriladi. Takliflar bo‘ladi: - xizmat yoki ishga doir (mamlakat tashkilotlariga 
chet el tashkilotlaridan); xususiy (chet el fuqarolaridan); - mehmondorchilik (uzoq 
muddatga chet elga safarga ketgan kishidan vatandoshiga); - turistik (dam olish, 
davolanish, qisqa muddatli o‘qishga, sport musobaqalarida ishtirok etishga, biznes - 
seminarlarga).
Taklifga qarab har xil turdagi vizalar beriladi: ishga doir, xususiy, tranzit, 
ishchi, turistik. Ishga doir viza (biznes-viza) chet el tashkiloti (xorijiy huquqiy shaxs) 
tomonidan taklif etilgan tashkilot (viza oluvchi)ni rasmiylashtirish chog‘ida beriladi. 
Aniq xodimga boshqa davlat tomonidan bo‘lish vaqti, maqsadi ko‘rsatiladi. Xususiy 
viza xorijiy davlat fuqarosi tomonidan viza oluvchi boshqa davlat fuqarosiga taklifni 
rasmiylashtirish chog‘ida beriladi. Taklif mahalliy hokimiyat organida 
rasmiylashtiriladi (Germaniyada, masalan, politsiya boshqarmasida).
Tranzit vizasi - viza oluvchiga uchinchi mamlakat orqali bo‘ladigan 
mamlakatiga borish huquqini beradi. U asosiy viza olingach, uchinchi mamlakat 
tomonida ma‘lum kunlarga beriladi. Ishchi viza - xorijda yollanib, ishlash huquqini 
beradi. Bunday vizani olish uchun taklif qilayotgan tomon (ish beruvchi) bo‘lajak 
xodim bilan shartnoma tuzadi. Hamma shartlar (ish sharoiti, yashash, sug‘urta) 
mahalliy immigratsiya xizmatida kelishib olinadi. Hukumat ruxsatini olgach, bo‘lajak 
xodimga hujjatlar bilan ishchi vizasi olish uchun elchixonaga murojaat qiladi. 
Turistik viza - bu xorijiy diplomatik vakolatxonasining pasportdagi belgisi, u egasiga 
viza bergan davlat territoriyasiga turizm yoki dam olish huquqini beradi. Turistik viza 
berish uchun asos bo‘lib, qabul qiluvchi turistik firmalarning belgilangan muddatda 
kelishilgan marshrutda turistga xizmat ko‘rsatish roziligi xizmat qiladi. Viza muddati 
taklifga bog‘liq.
Blankani to‘ldirishda taklif qilayotgan tomon tashrif maqsadini, bo‘lish 
muddatini, bo‘ladigan mamlakatlar sonini ko‘rsatadi. Ushbu ma‘lumotlarga muvofiq 
elchixona beriladigan viza muddati xaqida qaror qabul qiladi, uni rasmiylashtirishda 
konsullik yig‘imi olinishi mumkin. Konsullik yig‘imi - u boriladigan mamlakatga 
@TDIU_ARM

---

148 
viza berishda xorijiy konsullik muassasi shaxsi tomonidan olinadigan belgilangan pul 
summmasi. Viza berish muddati murojaat qilingan lahzadan boshlab tarkib topgan 
amaliyot va davlatlararo bitimga bog‘liq. Uni olish uchun bitta yoki bir nechta viza 
anketalarini to‘ldirish va unga belgilangan nusxada fotosurat ilova qilinishi zarur. 
Viza anketalari - boriladigan davlat territoriyasiga kirish uchun o‘sha davlat 
hukumatining xorijiy diplomatik vakolatxonasiga murojaat qilgan shaxs tomonidan 
to‘ldiriladigan so‘rov varaqasi. Viza anketalaridagi savollar soni va mazmuni har bir 
davlat tomonidan belgilanadi va safardan maqsadga, uning davomiyligiga bog‘liq. 
Turistik guruhlar va ishga doir safarlarda bir qator hollarda guruhiy viza 
rasmiylashtiriladi. Unda turistlar yoki ishbilarmon odamlar ro‘yxati bo‘ladi. Viza 
olish uchun berilgan ariza texnik sabablarga ko‘ra va quyidagi hollarda qabul 
qilinmasligi mumkin: - pasport rejalashtirilgan safardan keyin 3 oy davomida haqiqiy 
emas; - pasportda viza blankalarini joylashtirish uchun bo‘sh sahifalar yo‘q; - pasport 
buzilgan yoki undagi ma‘lumotlar o‘zgartirilgan deb shubha tug‘ilganda; - 
ma‘lumotlar tizimida mazkur shaxsning chetga chiqishi taqiqlangan; - viza so‘rovchi 
oldingi bo‘lganida jiddiy jinoyat sodir etgan; - so‘rovchi o‘zi haqida yolg‘on 
ma‘lumotlar bergan; - so‘rovchining faoliyatiga asosan uni jamoat tartibi va 
xavfsizligiga tahdid tug‘diradi deb tasavvur qilish; - viza so‘rovchi mablag‘ni nopok 
yo‘l bilan topgan deb gumon qilinganda. Shengen bitimini alohida ko‘rib chiqish 
zarur. 1985- yil 14- iyunda Shengenda (Lyuksemburg) Belgiya, Lyuksemburg, 
Niderlandiya, Frantsiya va Germaniya umumiy chegaralarida asta - sekin nazoratni 
bekor qilish to‘g‘risida Bitim tuzdilar. Hozirgi vaqtda Shengen big‘imi amal 
qiladigan zonaga 15 Evropa mamlakati kiradi: Avstriya, Belgiya, Germaniya, 
Gretsiya, Daniya, Ispaniya, Islandiya, Italiya, Lyuksemburg, Niderlandiya, 
Norvegiya, Portugaliya, Finlyandiya, Fransiya va Shvetsiya. Evropa ittifoqining 
boshqa ikki a‘zosi – Buyukbritaniya va Irlandiya Shengen hamkorligida ishtirok 
etmasalarda, Amserdamda imzolangan protokollariga muvofiq unga istagan 
paytlarida qo‘shilishlari mumkin. 1995- va 1999- yillar davrida Shengen 
ishtirokchilari - davlat tajribasi va yagona viza siyosatiga o‘tishni amalga oshrishni 
kelishib oldilar va bu 1995- yil 26- martdan amalga kirdi. O‘sha lahzadan boshlab 
149 
ishtirokchi davlatlar ichki chegaralarida chegara nazorag‘i bekor qilindi, tashqi 
chegara nazorati esa kuchaytirildi. Shengen bitimi ishtirokchi mamlakatlar 
territoriyasiga kirish va bo‘lishning uch oygacha muddatga masalalarini tartibga 
soladi. Tashqi chagarlarda kirish va chiqishning yagona tartibi belgilangan.