O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

1-ilova. 
Ko`rgazmali materiallar 
Milliy iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishi 
Milliy iqtisodiyot 
barcha tarmoqlar va sohalarni 
mikro va makro darajadagi iqtisodiyot 
funksional iqtisodiyot 
barcha tarmoqlar va sohalar 
Infratuzilma 
2-ilova. 
Makroiqtisodiyot 
 
 
 
moddiy ishlab chiqarish 
sohasi 
nomoddiy ishlab chiqarish 
sohasi 
xizmat ko`rsatish sohasi 
3-ilova. 
MAKROIQTISODIY KO`RSATKIChLARNING ROLI 
Butun iqtisodiyotning holatini, uning o`sishi yoki orqaga ketishi tahlil qilinib, xulosa 
chiqarish 
Davlat o`z iqtisodiy siyosatini belgilaydi 
Ma‘lum vaqt oralig`idagi ishlab chiqarish hajmini hisoblash va milliy iqtisodiyotning 
faoliyat yuritishiga bevosita ta‘sir qiluvchi omillarni aniqlash 
YAMMni uning harakatining barcha bosqichlarida, ya‘ni ishlab chiqarish, taqsimlash, qayta 
taqsimlash va natijada foydalanish bosqichlarida ko`rgazmali shaklda aks ettirishga 
imkon beradi 
Mavjud resurslar va ulardan foydalanishning mos kelishi (tengligi) kuzatilganda, 
mamlakatdagi umumiy iqtisodiy muvozanatlik holatini aks ettiradi 

 
 
174 
 
 
4-ilova. 
ASOSIY MAKROIQTISODIY KO`RSATKIChLAR 
yalpi milliy mahsulot (YAMM) 
yalpi ichki mahsulot (YAIM) 
sof milliy mahsulot (SMM) 
milliy daromad(MD) 
ishchi kuchi bandligi 
ishsizlik 
inflyatsiya 
 
 
8-Mavzu.   Milliy iqtisodiyot va uning makroiqtisodiy o„lchamlari. 
Seminar mashgulotining o„qitish texnologiyasi 
Vaqti: 2 soat  
Talabalar soni: 45-50 nafar 
O„quv mashgulotining 
shakli  
Amaliy topshiriqlarni yechish va garfik organayzer ―Klaster‖ 
asosida axborot vizual ma‘ruza 
Seminar 
mashg`ulotining  
rejasi 
1.  Milliy  iqtisodiyot,  uning  mazmuni,  shakllanish  shart-
sharoitlari va omillari. 
2.  Milliy  iqtisodiyot  rivojlanishini  tavsiflovchi  ko`rsatkichlar. 
YAIM. YAMM. 
3. YAlpi milliy mahsulotni hisoblash usullari. 
O`quv mashg`ulotining maqsadi milliy iqtisodiyot muvozanatligi va mutanosibligi, ularning 
turlari, erishish usullari to`g`risida to`liq tasavvurni shakllantirish. 
Pedagogik vazifalar: 
- iqtisodiyot muvozanatligi va 
mutanosibligi, ularning turlari, erishish 
usullari haqida tushuncha berish; 
- klassik va keynschilik modeli bo`yicha 
ishlab chiqarish hajmini 
muvozanalashtirishga erishishning o`ziga 
xos xususiyatlarini yoritish; 
- yalpi xarajat va ishlab chiqarish hajmi 
shuningdek, jamg`arma va  
investitsiyalarni taqqoslash usullarini 
tavsiflash; 
- milliy iqtisodiyotni muvozanatlashti-
rishda fiskal siyosat ahamiyatini izohlash. 
O`quv faoliyatining natijalari: 
Talaba: 
-makroiqtisodiy muvozanat, mutanosiblik, 
tarmoqlararo balans, resession va inflyatsion 
farqlar tushunchalariga ta‘rif berish; 
- iqtisodiy mutanosiblik turlarini sanash; 
- makroiqtisodiy muvozanatlikka erishishning 
bozor mexanizmini yoritish; 
- milliy iqtisodiyotning muvozanatligini 
ta‘minlashda fiskal siyosatning ahamiyatini 
tavsiflash. 
O‟qitish uslubi va texnikasi 
 
Seminar mashg`uloti,  insert, aqliy hujum, 
texnikalar: 
blits so`rov, ―o`ylang-ishlang va juftlikda 
muhokama qiling‖, grafik organayzer: klaster. 
O‟qitish vositalari 
 
O`quv materiallar, proektor, vizual materiallar, 
A32 bichimidagi qog`oz, marker, skotch 
O‟qitish shakli  
Frontal, jamoa va guruhda ishalash . 
O‟qitish shart-sharoiti  
 
Texnik ta‘minlangan, guruhlarda ishlash uchun 
mo`ljallangan auditoriya 

 
 
175 
 
Seminar mashgulotining texnologik kartasi 
Bosqichlar, 
vaqti 
Faoliyat mazmuni 
O‟qituvchi 
talaba 
1-bosqich. 
Kirish  
(10 min.) 
 
1.1. O`quv mashg`ulotining mavzusi maqsadi, 
rejalashtirilgan natijasi va uni o`tkazish rejasini 
aytadi. O`qitish guruhlarda ishlash 
texnologiyasi asosida olshib borilishini e‘lon 
qiladi. 
1.2. Mavzuning tayanch iboralari asosida blits-
so`rov o`tkazadi. 
Talabadan javobni eshitadi va mavzu 
muhokamasi guruhlarga ishlar taqdimotidan 
so`ng davom etishini e‘lon qiladi. Har bir talaba 
guruh bahosiga mos ravishda baho 
olishini tushuntiradi, guruhlarda ishlash 
qoidalari bilan tanishtiradi (2-ilova). 
Guruhlarda ishlash natijasi plakat qog`ozlarda 
ko`rsatilishi kerakligini 
ma‘lum qiladi. 
1.1. Tinglaydilar, 
yozib 
oladilar. 
1.2. Savollarga javob 
beradilar 
 
 
 
 
 
2-bosqich. 
Asosiy 
(55 min.) 
2.1. Talabalarni 3 guruhga ajratadi. O`quv 
topshiriqlarini tarqatadi (4-ilova). 
Vazifa butun guruh tomonidan bajarilishini 
e‘lon 
qiladi. Vazifani bajarishda darslik, ma‘ruza 
matnlari va boshqa qo`llanmalardan 
foydalanish 
mumkinligini tushuntiradi. O`quv natijalarini 
eslatadi. 
Guruhlarda ishlarni boshlashni e‘lon qiladi. 
2.1. O`quv topshiriq- 
larini baholash 
ko`rsatkichlari va 
mezonlari bilan 
tanishadilar. 
Vazifani bajaradilar 
 
 
3-bosqich. 
YAkuniy 
(15 min.) 
3.1. Taqdimot va guruhlarda ishlash natijalarini 
o`zaro baholashni tashkil etadi. Javoblarni 
sharhlaydi, bilimlarni umumlashtiradi, vazifani 
bajarish  jarayonidagi asosiy xulosalarga 
e‘tiborni 
qaratadi. 
3.2. Munozara uchun savollar beradi (5-ilova) 
3.1. Taqdimot 
qilishadi, 
qo`shimchalar 
qilishadi, 
baholashadi. 
4-bosqich. 
YAkuniy 
(5 min.) 
4.1. Mashg`ulotga yakun yasaydi, faol 
ishtirokchilarni rag`batlantiradi. Kelajakda 
amaliyot va o`quv faoliyatidagi ahamiyatini 
ta‘kidlaydi. 
4.2. Mustaqil ish uchun vazifa beradi. 
4.1. Tinglaydilar, 
aniqlashtiradilar. 
4.2. Mustaqil ish 
uchun 
vazifani yozib 
oladilar. 
1 – ilova 
O`quv materiallari 
1. Muammoli vazifa 
Milliy iqtisodiyot holatini tahlil qilish, shuningdek, ikki va undan ortiq mamlakat 
iqtisodiyotini taqqoslash imkonini beruvchi usulni ishlab chiqishingiz zarur. 
2. Uslubiy ko`rsatma: harakat ketma-ketligi (algoritm) 
1. Muammoni savol shakliga keltiring. 
2. Asosiy masalani shakllantiring, uning yechimi muammoli savolga javob berish darajasida 
bo`lsin. 
3. Milliy iqtisodiyot holatini tavsiflash imkonini beruvchi asosiy mezonlarni ( belgi, tahlil 

 
 
176 
 
yo`nalishi) ayting. 
4. yechish algoritmini tuzing. 
5. Jamoa bo`lib tanlangan ko`rsatkichni baholang, ularni yoritish ketma-ketligini o`rnating. 
6. Milliy iqtisodiyot holatini baholash bo`yicha tanlangan ko`rsatkich asosida bir qator kichik 
muammolarni shakllantiring va jadvalga yozing. 
7. ―Echimning mazmuni‖ ustuniga ularni aniqlash, hisoblash algoritmini (formulasi, 
tartibini) yozing. 
8. Muammoni yechish jadvalini to`ldiring. 
9. Siz tomonigizdan keltirilgan ko`rsatkichning milliy iqtisodiyot uchun ahamiyatini yoriting 
va 
oraliq xulosalarni shakllantiring va yozing. 
10. YAkuniy xulosani aniq va lo`nda qilib shaklantiring. 
3. Muammoni yechish jadvali 
Muammoning 
shakllantirilishi: 
YAkuniy xulosa: 
 
Quyi muammolarni 
shakllantirish 
Echimlar mazmuni 
Xulosalar 
1 
2 
3 
1 
 
 
2 
 
 
3 
 
 
n… 
 
 
2 – ilova 
Ish tartibi va reglament 
1. Muammoni yechish va prezentatsiya varag`ini yozish uchun guruhda ishlashga - 20 min. 
2. Muammo yechimini prezentatsiya qilish – 8 min. gacha. 
3. Jamoa bo`lib muhokama qilish, xulosalarni shakllantirish - 10 min. gacha. 
4. O`zaro baholash – 1 min. 
3 – ilova. 
Baholash ko`rsatkichlari va mezonlari 
Har bir guruh boshqa guruhlar taqdimotini baholaydi, mezonlar bo`yicha ballarni jamlaydi. 
Baholash ko`rsatkichlari va mezonlari 
Maksimal 
ball 
1 guruh 
2 guruh 
3 guruh 
 
 
 
Echimlar: 
1,2 
 
 
 
- muammoni va quyi muammoni to`g`ri 
shakllantirish; 
0,4 
 
 
 
- yechimni muammo va quyi muammo shakliga 
mos kelishi; 
0,4 
 
 
 
- mantiqiylik, aniqlik, xulosalarni qisqaligi. 
0,4 
 
 
 
Taqdimot: 
1,4 
 
 
 
- javoblarni aniqligi va tushunarliligi; 
1,0 
 
 
 
- har bir guruh ishtirokchisining faolligi 
(savollar, qo`shimchalar). 
0,4 
 
 
 
 
Reglament 
0,4 
 
 
 
Umumiy ballar yig`indisi 
3,0 
 
 
 
 

 
 
177 
 
Guruh ishini umumlashtiruvchi baho 
Guruh 
 
1 
 
2 
 
3 
 
Umumiy ball 
Baho 
(umumiy ball 2 ga bo`linadi) 
2,2 -3 ball – «a‘lo» 
1,2 - 2 ball – «yaxshi» 
0,5 – 1,1 ball – «qon-li» 
1. 
- 
 
 
 
 
2. 
 
- 
 
 
 
3. 
 
 
- 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9-Mavzu.  YAlpi talab va yalpi taklif   
Ma‟ruza  mashg`ulotida o`qitish texnologiyasi 
Vaqti: 2 soat  
Talabalar soni: 45-50 nafar 
Oquv mashgulotining 
shakli  
Axborot vizual ma‘ruza B.B.B. texnikasidan 
foydalangan holda 
Ma‟ruza 
mashg`ulotining 
rejasi 
1. YAlpi talab tushunchasi, uning egri chizig`i va hajmiga 
ta‘sir etuvchi omillar. 
2. YAlpi taklif tushunchasi, uning egri chizig`i va hajmiga 
ta‘sir qiluvchi omillar. 
3. YAlpi talab va yalpi taklif o`rtasidagi muvozanatlik 
hamda uning o`zgarishi. 
O`quv mashg`ulotining maqsadi YAlpi talab va yalpi taklifning iqtisodiy mazmuni, ularning 
shakllanish xususiyatlari va o`zaro ta‘siri haqida bilimlarni shakllantirish. 
Pedagogik vazifalar: 
- yalpi talab va yalpi taklif 
tushunchalariga izoh beradi; 
- yalpi talab va yalpi taklif tarkibini 
tahlil qiladi, grafiklarda ifodalaydi; 
- yalpi talab va yalpi taklifga ta‘sir 
qiluvchi omillarni tavsiflaydi; 
- yalpi talab va yalpi taklif o`rtasidagi 
nisbat, umumiqtisodiy muvozanat 
to`g`risida tushuncha beradi; 
- bozorning to`yinganlik darajasi va 
taqchillik tushunchalarining mohiyatini 
ochib beradi. 
O`quv faoliyatining natijalari: 
Talaba: 
yalpi talab va yalpi taklif, bozorning to`yinganlik 
darajasi va taqchilliklarga ta‘rif bera oladi; 
- yalpi talab va yalpi taklif grafiklarini ifodalaydi, 
muvozanat nuqtasini ko`rsata oladi; 
- yalpi talab va yalpi taklif hajmiga ta‘sir qiluvchi 
omilarni sanab beradi; 
- yalpi talab va yalpi taklif o`rtasidagi o`zaro ta‘sir 
jarayonlarini tavsiflaydi 
O‟qitish uslubi va texnikasi 
 
Ma‘ruza, vizuallashtirish, aqliy hujum, muhokama, 
texnikalari: test o`tkazish, blits so`rov, grafik 
organayzer: BBB jadvali 
O‟qitish vositalari 
 
Konspekt, slaydlar, o`quv materiallari, proektor, 
informatsion ta‘minot 
O‟qitish shakli  
 
Frontal, alohida, jamoa bo`lib ishlash, juftlikda 
ishlash 
O‟qitish shart-sharoiti  
 
Informatsion texnologiyalardan foydalanish 
imkoniyati 
mavjud bo`lgan auditoriya. 

 
 
178 
 
Ma‟ruza mashgulotining texnologik kartasi  
Bosqichlar, 
vaqti 
Faoliyat mazmuni 
O„qituvchi 
talaba 
1-bosqich. 
Kirish  
(10 min.) 
 
1.1. O`quv mashg`ulotining mavzusi maqsadi, 
rejalashtirilgan natijasi va uni o`tkazish 
rejasini aytadi. 
1.2. Dars ―hamkorlikda o`qish‖ usulidan 
foydalangan holda tashkil etilishini e‘lon 
qiladi. 
Har bir talaba guruh faoliyatiga mos holda 
individual bahosini olishi, guruhning birgalikdagi 
faoliyati prezentatsiyada aks etishi zarurligi 
eslatiladi. 
1.3. Hamkorlikda ishlashni tashkil etish tartibi, 
reglament, ko`rsatkichlar va baholash mezonlari 
tushuntiriladi (1,2-ilova).. 
1.1. Diqqat bilan 
tinglaydilar va yozib 
oladilar 
 
 
 
 
 
2-bosqich. 
Asosiy 
(55 min.) 
2.1. Talabalar bilimini faolllashtirish 
maqsadida e‘tiborni jalb etuvchi savol beradi: 
―Nima uchun yalpi talab va yalpi taklif o`rtasidagi 
munosabat joriy bo`lib  hisoblanadi, shuningdek, 
makroiqtisodiy muvozanatni tahlil qilganda uning 
eng oddiy modelini namoyon etadi?‖. Suhbat 
davomida, o`quv muammolarini yechish bo`yicha 
zarur bo`lgan, talabalar tomonidan o`zlashtirilgan 
bilim darajasini aniqlaydi.  
2.2. 3 ta guruhni shakllantiradi. O`quv 
topshiriqlari va guruhlarni o`zaro baholash 
jadvalini beradi (3-ilova). Talabalar bilan 
birgalikda yechish ketma-ketligi va  kutilayotgan 
natijalar muhokama qilinadi. Topshiriqni bajarishda 
kanday qo`shimcha materiallardan (darslik, ma‘ruza 
matn) foydalanish mumkinligi aniqlashtiriladi. 
Guruhda ish boshlanganligini e‘lon qiladi. 
Kuzatuvchi vazifasini bajaradi.  
Shu bilan birga: 
- guruhlarda ishni nazorat qiladi, lekin, unga 
rahbarlik qilmaydi; 
- ma‘lum muammo, topshiriqni yechish va tahlil 
qilishda alohida ishlash ko`nikmasi 
shakllanishiga ham e‘tibor qaratadi. Ochiq savol 
tashlaydi: ―Nima uchun siz bunday deb 
o`ylaysiz?‖,―Nima uchun bu aynan shunday 
grafik?‖ topshiriqni qanchalik darajada 
bajarayotganligini bilish maqsadida; 
- talabalar bajarayotgan ishlarni izohlaydi, ular 
erishgan natijalar bo`yicha aniq e‘tirozlar 
bildiradi. 
2.3. Prezentatsiya boshlanganligini e‘lon qiladi, 
natijalar bilan tanishtirish uchun guruh 
vakilini tayinlaydi va o`zaro baholashni 
tashkilqiladi. Xulosalarga katta e‘tibor qaratadi va 
ularniizohlaydi. 
2.1. Savolga javob 
beradilar. 
2.2. Guruhda ishlaydilar: 
1) o`quv topshirig`i bilan 
tanishadi, yechim  
to`g`risida o`z 
fikrini aytadi va guruhda 
ishlashni rejalashtiradi; 
2) kichik guruhlarga 
bo`linadi va topshiriqni 
guruh ichida 
taqsimlaydilar; 
3) alohida topshiriqni 
bajaradi; 
4) alohida topshiriq 
bo`yicha o`z guruhi 
ichida kichik 
ma‘ruzalarni eshitadi, 
o`quv topshirig`i 
bo`yicha umumiy 
natijalar shakllantiriladi 
va prezentatsiyaga  
tayyorgarlik ko`riladi. 
2.3. Guruh vakillari 
ishlar natijalari bilan 
tanishtiradi va nazorat 
savollariga javob  
beradilar. Har bir guruh 
boshqa guruhga 
savol tayyorlaydi. 
Boshqa ishtirokchilar 
to`ldiradilar, savollarga 
javob beradilar, o`zaro 
baholashni amalga 
oshiradi. 

 
 
179 
 
 
3-bosqich. 
YAkuniy 
(15 min.) 
3.1. Guruhlarda bajarilgan ishning 
natijalarini muhokama qiladi, baholaydi va 
xulosa qiladi. 
3.2. Mustaqil ta‘lim uchun topshiriq beradi: 
Insert usuli bo`yicha keyingi mavzuni o`qish. 
3.1. Eshitadilar, 
aniqlashtiradilar. 
3.2. Vazifani yozib 
oladilar.. 
 
 
1 – ilova. 
BBB texnikasini qo`llash bo`yicha ko`rsatma 
1. Ma‘ruza rejasiga mos holda 2-ustunni to`ldiring. 
2. O`ylang, juftlikda hal eting va javob bering, ushbu savollar bo`yicha nimani bilasiz, 3- 
ustunni to`ldiring. 
3. O`ylang, juftlikda hal eting va javob bering, ushbu savollar bo`yicha nimani bilish kerak, 4-
ustunni to`ldiring. 
4. Ma‘ruzani eshiting. 
5. 5-ustunni to`ltiring. 
BBB jadvali (Bilaman  Bilishni xoxlayman Bildim) 
№  
 
Mavzu savoli 
Bilaman 
Bilishni 
xohlayman 
Bildim 
 
1   
2 
3 
4 
5 
1 
 
 
 
 
2 
 
 
 
 
… 
 
 
 
 
2 – ilova. 
Muhokama uchun e‟tiborni jamlovchi va muammoli savollar 
1. Makroiqtisodiy tahlilning o`ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat? 
2. Nima uchun makroiqtisodiy muvozanatga erishish muhim? 
3. YAlpi talabga ta‘rif bering. 
9-Mavzu.  YAlpi talab va yalpi taklif   
Seminar mashgulotining o„qitish texnologiyasi 
Vaqti: 2 soat  
Talabalar soni: 45-50 nafar 
O„quv mashgulotining 
shakli  
Amaliy topshiriqlarni yechish va garfik organayzer ―Klaster‖ 
asosida axborot vizual ma‘ruza 
Seminar 
mashg`ulotining  
rejasi 
1. YAlpi talab tushunchasi, uning egri chizig`i va hajmiga 
ta‘sir etuvchi omillar. 
2. YAlpi taklif tushunchasi, uning egri chizig`i va hajmiga 
ta‘sir qiluvchi omillar. 
3. YAlpi talab va yalpi taklif o`rtasidagi muvozanatlik 
hamda uning o`zgarishi. 
O`quv mashg`ulotining maqsadi milliy iqtisodiyot muvozanatligi va mutanosibligi, ularning 
turlari, erishish usullari to`g`risida to`liq tasavvurni shakllantirish. 
Pedagogik vazifalar: 
 
O`quv faoliyatining natijalari: 
Talaba: 
 
O‟qitish uslubi va texnikasi 
 
Seminar mashg`uloti,  insert, aqliy hujum, texnikalar: 
blits so`rov, ―o`ylang-ishlang va juftlikda 
muhokama qiling‖, grafik organayzer: klaster. 
O‟qitish vositalari 
 
O`quv materiallar, proektor, vizual materiallar, 
A32 bichimidagi qog`oz, marker, skotch 
O‟qitish shakli  
Frontal, jamoa va guruhda ishalash . 
O‟qitish shart-sharoiti  
 
Texnik ta‘minlangan, guruhlarda ishlash uchun 
mo`ljallangan auditoriya 

 
 
180 
 
4. Qaysi iqtisodiy ko`rsatkichning mazmuni yalpi talab ko`rsatkichiga mos? 
5. Nimasi bilan YAMM yalpi talabdan farq qiladi? 
6. Qaysi formula orqali yalpi talabning tarkibiy mazmuni yoritiladi? 
7. AD egri chizig`ining salbiy tomonga egilganligi nima bilan izohlanadi? 
8. YAlpi talabga ta‘sir etuvchi omillarni sanab bering, ular qanday ta‘sir etadi? 
9. YAlpi taklifga ta‘rif bering va uning mikrodarajadagi taklifdan qanday farqi bor? 
10. AS egri chizig`i qanday egilishga ega, nima uchun? 
11. Qanday narxdan tashqari omillar yalpi taklifga ta‘sir etadi, qanday? 
12. AS egri chizig`ining o`ziga xos xususiyati nimada? Bu nima bilan izohlanadi? 
13. YAlpi talab va yalpi taklif o`rtasidagi muvozanat qanday o`rnatiladi? Uning o`ziga xos 
tomonlari nimada? 
14. Bozorning to`yinganlik darajasi nimani ifodalaydi, qachon defitsit bo`ladi va u bozor 
iqtisodiyoti sharoitida qanday bartaraf etiladi. 
3-ilova. 
YAlpi talab va yalpi taklif mavzusi bo`yicha konspekt 
1. YAlpi talab tushunchasi va uning hajmiga ta‘sir qiluvchi omillar. 
2. YAlpi taklif tushunchasi. YAlpi taklif tarkibi va unga ta‘sir qiluvchi omillar. 
3. YAlpi talab va yalpi taklif o`rtasidagi nisbat va uning o`zgarishi. 
1. YAlpi talab tushunchasi va uning hajmiga ta‟sir qiluvchi omillar. 
YAlpi talab (aggregate demand, AD) - bu barcha iste‘molchilar, ya‘ni aholi, 
korxonalar va davlat tomonidan narxlarning muayyan darajasida sotib olinishi mumkin 
bo`lgan turli tovarlar va xizmatlarga bo`lgan talabning umumiy hajmi yoki milliy 
iqtisodiyotdagi real pul daromadlari hajmidir. 
YAlpi  talab  barcha  iste‘molchilarning  turli  xil  tovarlarga  va  xizmatlarga  bo`lgan 
talablaridan  tashkil  topadi.  Biz  bilamizki,  tovar  va  xizmatlar  ikki xil  bo`ladi:  aholi  iste‘mol 
qiladigan  iste‘mol  tovarlari  va  tadbirkorlar  ishlab  chiqarish  jarayonida  iste‘mol  qiladigan 
ishlab chiqarish omillari – kapital va ishchi kuchi. (Biz ishlab chiqarish omillari tarkibida yer 
ham  borligini  bilamiz.  Lekin  bizning  mamlakatimizda  yer  oldi-sotdi  ob‘ekti  bo`lmagani 
uchun  uni  bu  yerda  yalpi  talab  tarkibida  hisobga  olmaymiz  va  keyingi  o`rinlarda  omillarga 
talab  haqida  gap  ketganda  faqat  kapital  va  ishchi  kuchi  haqida  gap  boradi).  Talabning 
umumiy  miqdori,  ya‘ni  shu  aytilgan  tovarlarni  sotib  olishga  mo`ljallangan  pul  miqdori 
ularning turlariga, miqdoriga, sifatiga hamda narxiga bog`liq bo`ladi. Uni quyidagi chizmada 
osonroq tushunish mumkin bo`ladi (1-chizma). 
4-ilova 
    YAlpi talab (AD) – ma‘lum davr va sharoitlarda yakuniy tovarlarga mamlakat 
bozorlaridagi umumiy talab yig`indisi 
    YAlpi taklif (AS) – narxlarning turli belgilangan darajasida firmalar va uy xo`jaliklari 
bozorga taqdim etishga tayyor bo`lgan ne‘mat va xizmatlarning umumiy 
5-ilova. 
YAlpi talab mazmunan YAMMga yaqindir 
    U yoki buning miqdorini narxlarning ma‘lum darajasida Fisher formulasidan 
foydalangan holda xaridorlarning xarajatlari sifatida ifodalash mumkin: 
MV q PQ, 
bunda M – mamlakatning pul miqdori 
V –pullarning aylanish tezligi 
R - tovarlarning o`rtacha narx darajasi 
Q – mamlakat bozorlaridagi tovar miqdori  
MV ko`paytma yalpi 
talabni, PQ –ko`paytma 
esa yalpi milliy 
mahsulotni belgilash 
imkonini beradi 
 

 
 
181