O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

A.S.Pushkin “Baliqchi va baliq ertagi”ning nasriy tarjimasi 
Baliqchi bilan tilla baliq 
Ushbu  hikoyani  Pushkin  nomlik  Rusiyaning  ulug„  va  mo„tabar 
shoiri she‟r ilan yozmishdur. Ammo biz she‟r ilan tarjima qilmoqg„a 
qodir  bo„lolmay,  rasmiy  til  ilan  tarjima  qildik.  Pushkin  vafot  bo„l-
g„onig„a ushbu vaqtlarda bir yuz sanadin ziyod bo„lubdur. 
 
*   *   * 
Bir kambag„al chol kampir xotuni ilan ko„k dengizning kanorida 
bir yer uyda istiqomat qilar erdi; chol to„r bilan dengizdin baliq tutar 
erdi va xotuni charx igirib, kaloba qilar erdi: shul ahvolda bular maz-
kur yer uyda  miqdor o„ttuz  uch sana umur kechirmishlardi:  Bir kuni 
chol to„rini olib borib dengizg„a soldi; to„ri faqat balchiq olib chiqti; 
yana tashladi; dengiz tagida o„sadurg„on o„tlar chiqti; uchunchi maro-
taba  tashlab  erdiki,  birgina  baliq  chiqti,  ammo  ul  baliq  rasmiy  baliq-
lardan emas, taajjub va g„ayri muqarrar bir tilla baliq erdi va ul baliq 
baqudrati parvardigor tilga kelib, xud odam lafzi bilan cholg„a aytdiki: 
“Ey bobo, sen meni ozod qilg„il;  agar ozod qilsang, men senga ko„p 
manfaatlar  yetkururman  va  ham  har  nimaki  tilasang,  ani  men  senga 
muyassar  qilurman”,  –  dedi.  Muni  eshitib,  chol  hayron  bo„ldi  va 
dilig„a xavf va haros tushdi, chunki muddat o„ttuz uch sana baliqchilik 
qilib, mundog„ voqeani eshitgoni ham, ko„rgoni ham yo„q erdi; ammo 
shundog„ xam bo„lsa chol rahm va shafqat ilan tilla baliqning iltijosini 
darajai qabulg„a olib, ani ozod qildi va ham aytdiki: “Xayr, bor, den-
gizlarni sayr qil va lekin sandan hech narsa tama‟qilmayman”, – dedi. 
Andin so„ng chol kampirning oldig„a qaytib keldi va ko„rgan voqeani 
anga  bir-bir  bayon  qildi.  Chol  aytdiki:  “Men  bir  taajjub  tilla  baliq 
tutub  oldim;  ul  baliq  tilga  kelib,  “meni  ozod  qilg„il”,  deb  mendin 
iltimos  qildi  va  menga  nimaiki  hohlasam,  shuni  bermoqchi  bo„ldi. 
Men aning iltimosini qabul qilib, ozod qildim, ammo andin biror narsa 
olmoqqa  jur‟at  qilmadim”,  –  dedi.  Bul  so„zni  eshitib,  kampir  ach-
chig„lanib,  cholni  haqorat  qilib  aytdiki;  “Ey  ahmoq  chol,  loaqal  bir 
yangi  jomasho„y  so„rasang  bo„lmasmu  edi,  chunki  jomasho„yimiz 
yorilib, ishg„a yaramay yotibdur”, – dedi. 

---

 
145 
“Bo„lmasa  men  yana  boray”  deb,  chol  bechora  yangi  jomasho„y 
tilamak maqsadi ilan dengiz labig„a keldi va tilla baliqni chaqirdi; tilla 
baliq darhol hozir bo„lub, choldin so„radiki, “Ey bobo, hojating nima 
bo„lg„ay?”  –  deb.  Chol  baliqg„a  ta‟zim  qilib,  arz  qildiki;  “Ey  tilla 
baliq, seni ozod qilg„onim uchun kampirim meni haqorat qilib, menga 
ko„p  ozor berdi, chunki anga yangi jomasho„y darkor  ekan, o„zimiz-
ning jomasho„yimiz yorilib, ishg„a yaramay qolg„on ekan, rahm qilg„il 
menim  holimg„a”.  Tilla  baliq  javob  berdiki:  “Xafa  bo„lma,  xudog„a 
tavajjuh qilib, uyingga qaytg„il, yangi jomasho„y bo„lar”, – dedi. 
Chol  kampirining  oldig„a  qaytib  keldi,  ko„rdiki:  uyida  yangi 
jomasho„y  paydo  bo„lubdur;  ammo  kampir  cholni  burung„idin  battar 
haqorat qilib aytdiki: “Ey devona chol! Yangi jomasho„y tilab olibsan, 
jomasho„ydan nima foyda? Bor, hozir tilla baliqg„a ta‟zim ila emdi uy 
so„ra;  tokay  biz  yer  uyda  o„lturamiz?”–dedi.  Chol  bechora  noiloj 
bo„lub dengiz labig„a bordi va tilla baliqni chaqirdi, tilla baliq darhol 
hozir  bo„lub,  choldin  so„radiki:  “Ey  bobo,  hojating  nima  bo„lg„ay?” 
deb. Chol salom qilib, tilla baliqg„a arz qildiki: “Ey tilla baliq, kam-
pirim  menga  yana  ko„p  izzu  kulfat  berdi;  “bor  tilla  baliqingg„a,  uy 
so„ra,  qachong„acha  bizlar  yer  uyda  o„lturamiz”,  deb  meni  haydab 
yubordi, rahm qilg„il meni holimg„a”, – dedi, Tilla baliq javob berdi-
ki: “Xafa bo„lma, xudog„a sig„inib, uyingg„a qaytg„il, uy ham bo„lar”, 
– dedi. Bul javobni eshitib, chol o„z uyig„a qaytib keldi, ko„rdiki: yer 
uy g„oyib bo„lubdur, asorati ham qolmabdur va ani joyig„a bir chiroy-
lik uy bo„lubdur va kampir uy ichida teraza oldida o„lturubdur. Kam-
pir cholni ko„rub, alfoz qabig„lar birlan yana haqorat qila boshladi va 
aytdiki:  “Ey  ahmoq  devona  chol!  Uy  so„rab  olibsan.  Bor  hozir  tilla 
baliqingg„a!  Ta‟zim  ila  va  aytg„il:  men  xohlamayman  mujik  xotuni 
bo„lmoqni, xohlayman dvoronka, ya‟ni aslzoda to„ra xotuni bo„lmoq-
ni”, –  dedi. Chol bechora noiloj bo„lub yana dengiz labig„a bordi va 
tilla baliqni chaqirdi; tilla baliq darhol hozir bo„lub; “Ey bobo, senga 
nima  darkor”,  –  dedi.  Chol  ta‟zim  qilib  arz  qildiki:  “Ey  tilla  baliq, 
kampirim  burung„idin  battar  bo„ldi;  menga  hech  bir  tinchlik  bermay-
dur; ul kishi emdi mujik xotuni bo„lmas emishlar, aslzoda to„ra xotuni 
bo„lar  emishlar”,  –  dedi.  Tilla  baliq  javob  berdiki:  “Xafa  bo„lma, 
xudog„a tavajjuh qilib, uyingg„a qaytg„il”, – dedi. 
Chol  kampirini  oldig„a  qaytib  keldi;  ko„rdiki:  burung„i  uyning 
o„rnig„a  bir  katta  va  baland  bir  uy  paydo  bo„lubdur;  va  ul  uyning 
oldida kampiri turubdur; ustida qimmatbaho po„stun kiygan, boshig„a 

---

 
146 
kimxobdin  ro„mol  yopgan,  bo„ynig„a  marvaridlar  taqqon  va  qo„llari-
g„a tilla uzuklar solg„on va oyoqlarig„a qizil safyondin etuklar kiygan, 
oldida  farmon  bardor  xizmatkori,  kampir  alarg„a  jekirib,  sochlaridin 
tortib turubdur. Chol bul hodisani ko„rub, hayron bo„ldi; sekingina ke-
lib kampirg„a salom berib: “Xotirjam bo„ldingizmi?” – deb kampirdin 
so„rab ediki, kampir jekirib, yomon alfozlar birlan haqorat qilib, chol 
bechorani otxonag„a haydab yubormoqg„a buyurdi. 
Bul voqeadin bir-ikki hafta o„tgandin so„ng, kampir cholni chaqi-
rib olib, siyosatlar qilib, cholg„a buyurdiki: “Bor hozir tilla baliqing-
g„a,  ta‟zim  ila  va  aytg„ilki,  man  xohlamayman  dvoronka  bo„lmoqni, 
endi  xohlayman  malika  bo„lmoqni”,  –  dedi.  Bul  so„zni  eshitib  muta-
xayyir  bo„lub,  chol  ayttiki:  “Nima  bo„ldi  sanga  kampir,  magar  eshak 
miya  yedingmu?  Malikalardek  na  yura  olasan  va  na  gapura  olasan, 
butun  olamga  kulgili  bo„lasanku,  malika  bo„lmoqligingga  no  muno-
sibliging bor?”–: dedi. Buni eshitib kampir darg„azab bo„lub, cholning 
jag„iga bir shapaloq urub: “Nima deysan sen menga, kim bilan gapur-
ganingni bilasanmu? Bor deganda yaxshilik bilan bor agar bormasang 
yelkalab  ham  oborurlar”,  –  dedi.  Chol  noiloj  bo„lub,  boshini  solib, 
dengiz  labig„a  bordi  va  tilla  baliqni  chaqirdi.  Dengiz  qopqora  bo„lub 
ketti.  Tilla  baliq  darhol  hozir  bo„lub  so„radiki:  “Ey  bobo,  hojating 
nima bo„lg„ay” – deb. Chol turub arz qildiki: “Ey tilla baliq, rahm va 
shafqat aylag„il manga, kampirim burung„idin ham jinni bo„ldi. Emdi 
ul  kishi  dvoronka  ham  bo„lmay,  podsho  xotuni  bo„lar  emishlar”,  – 
dedi.  Tilla  baliq  javob  berdiki:  “Xafa  bo„lma,  xudog„a  sig„inib, 
uyingg„a qaytg„il”, – dedi. 
Chol  kampirining  oldig„a  qaytib  kelib  ko„rdiki,  burung„i  uyni 
o„rnig„a shohona imoratlar paydo bo„lubdur va ul imorat ichida kam-
piri  malika  bo„lub  ustolda  o„turubdur;  beklar  va  g„ayri  ulug„lar  ani 
oldida xizmatda turubdurlar. Dasturxonda alvon-alvon musallaslar va 
alvon-alvon  ne‟matlar  tayyor  turubdur  va  ani  atrofida  qo„llarig„a 
oyboltalar  ushlag„on  mahramlar  hozir  bo„lub  turubdur.  Bul  hodisani 
ko„rub,  chol  qo„rqub  ketti  va  kampirining  oyog„ig„a  yiqildi  va  aytti: 
“Assalom alaykum, ulug„ malika, emdi ko„nglingiz to„ldimu?” – dedi. 
Kampir  cholg„a  qaramadi  va  so„zig„a  javob  ham  qaytarmadi.  “Ko„-
zumga  ko„runmasin,  tezroq  yo„qotinglar  jinni  cholni”,  –  deb  oldida 
turg„on  nadimlarig„a  buyurdi.  Darhol  beklar  va  mahramlar  yuguru-
shub  kelib,  bechora  cholni  ura-ura  tashqorig„a  haydab  chiqordilar  va 
muni  ko„chadagi  odamlar  ko„rib,  cholni  masxara  qilib:  “Ey  beadab 

---

 
147 
chol!  Sanga  malikaning  oldida  nima  bor  edi?  Ajab  bo„ldi,  minba‟d 
aqllik  bo„larsan,  tegishsiz  joyg„a  kirmassan”,  –  deb  qah-qah  urub 
kulushdilar. 
Bu hodisadin bir-ikki hafta o„tkondan keyin kampir yana darg„a-
zab bo„lib, mulozimlarini eriga yubordi. Chol bechorani darhol topib 
olib keldilar. Kampir cholg„a aytdiki: “Bor hozir tilla baliqning oldi-
g„a  va  aytg„ilki,  men  malika  bo„lmoqni  ham  xohlamayman,  malikai 
dengiz bo„lmoqni va dengizda turmoqni xohlayman va ham o„sha tilla 
baliqing farmon bardor bo„lub manim xizmatimda tursun; nimaiki xiz-
mat buyursam shuni batavfiq bajo keltursun”,  – dedi. Chol so„z qay-
tarmoqqa  jur‟at  qilolmay  boshini  solib,  dengiz  labig„a  keldi  va  tilla 
baliqni chaqirdi. Bul daf‟a dengizda qattiq shamol bo„lub, qattiq to„l-
qun paydo bo„ldi, ammo shundog„ ham bo„lsa tilla baliq hozir bo„lib, 
choldin  so„radiki:  “Ey  bobo,  hojating  nima  bo„lg„ay”?  –  deb.  Chol 
ta‟zim aylab arz kildiki: ”Ey tilla baliq, emdi nima qilay bul badbaxt 
xotunimni!  Emdi  ul  kishi  malika  ham  bo„lmas  emishlar,  malikai 
dengiz  bo„lar  emishlar,  darmiyon  dengiz  turar  emishlar  va  ham  sen 
o„zung  anga  xizmat  qilar  emishsan”,  –  dedi.  Cholning  bul  so„zig„a 
tilla  baliq  hech  bir  javob  bermay,  shalob  etib  dengizg„a  sho„ng„ib 
ketdi.  Tilla  baliq  chiqarmukin  deb  chol  bechora  dengiz  labida  intizor 
bo„lub,  ko„p  kutub  turdi,  ammo  tilla  baliq,  chiqmadi.  Oxiri  zerikib, 
kampiri  oldig„a  qaytib  keldi;  ko„rdiki:  xudovandi  karimning  qudrati 
bilan shohona imoratlar g„oyib bo„lib, o„rnig„a  burung„i o„zining yer 
uyi  paydo  bo„lubdur;  yer  uyining  ostonida  jag„iga  tayonib  kampiri 
o„lturubdur va aning„ oldida yorilgan jomasho„yi yotibdur. Bir baliqni 
ozod  qilg„oni  uchun  xudovandi  karim  kampir  bilan  cholg„a  shuncha 
davlatlar muyassar qildi, ammo kampir ul davlatlarg„a qanoat qilmay, 
alar hammadan mahrum bo„ldilar va ham davlat muyassar bo„lg„ondin 
keyin kampir cholg„a ko„p bevafoliqlar qildi.