O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent to‟qimachilik va yengil sanoat instituti

Mehnatni me‟yorlashtirish usullari. Paxta tozalash korxonalarida 
mehnatni normalashtirish uchun quyidagi usullar qo‗llaniladi (7.3-rasm): 

---

146 
7.3-rasm. Mehnatni me‟yorlashtirish usullari 
1. Tajribaviy usul - normalovchini shaxsiy tajribasiga asosan bir maxsulotni 
chiqarish uchun ketgan vaqtni aniqlash demakdir. Bu usulda texnikaviy, tashkiliy 
sharoitlar xisobga olinmagan xolda taxminan vaqt normasi belgilanadi. 
2. Statistik usul - ilgari ishlab chiqarilgan o‗xshash maxsulot to‗grisidagi 

---

147 
ma‘lumotlardan foydalanishi ko‗zda tutiladi. Bu usul xam ishlab chiqarish 
jarayonida, mehnatga norma qo‗yish jarayonida progressiv usul xisoblanmaydi. 
3. Analitik usul - ish joyidagi tashkiliy-texnikaviy sharoitlarni taxlil 
qilgan xolda va ilg‗or tajribaga asoslanib, vaqt normasiga ta‘sir qiladigan xamma 
omillarni xisobga olgan xolda normalar belgilanishi ko‗zda tutiladi. SHu usulda 
normalashdagi kamchiliklar, ilg‗or mehnat usullari va ichki re-zervlar 
aniqlaniladi. 
4. Analitik-hisoblash usul - ish vaqti normalari, oldindan tayyorlangan vaqt 
normativlari yigindisidan iborat. Xar bir bajarilayotgan operatsiyalarning 
normalarini oldindan ; xisoblash va kerakli vaqtda ishni bajarishga ketadigan 
vaqtlarning to‗plamini topib joriy etish tushuniladi. 
5. Analitik eksperimental usul - ishni bajarish uchun xamma xarakatlar 
aloxida ajratilib, birma-bir taxlil qilinadi. Maqsadsiz xarakatlar olib tashlanib, 
maqsadli xarakatlardan ishni bajarish uchun vaqt normasi belgilanadi. Bu usulda 
ish joyining xamma imkoniyatlari aniqlaniladi. Biroq bu usul kalta mehnatni talab 
qiladi. 
Paxta tozalash korxonalarida mehnatni normalashtirish jarayonlarida 
xamma usullar qo‗llaniladi.