O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti
Download 1.86 Mb. Pdf ko'rish
|
Qurilish iqtisodiyoti
- savdo-sotiq logistikasi tizimlari, ular moddiy-texnika resurslarini sotib
olish oqimlarini va qurilish ishlab chiqarish-texnologik komplektatsiyasini, shuningdek, moliyaviy, axborotlar va mehnat resurslari bilan birga boradigan oqimlarni tashkil qilish bilan shug’ullanadi; - tadbirkorlik logistikasi (yoki ishlab chiqarish logistikasi) tizimlari, ular qurilish industriyasi korxonalari va qurilish firmalarida qurilish konstrkutsiyalari, buyumlari va boshqa materiallarni ishlab chiqarish jarayonidagi resurslar oqimini, loyiha-konstruktorlik, qurilish-montaj va ishga tushirish ishlarini tashkil qilish bilan shug’ullanadi; - taqsimlash logistikasi tizimlari, ular iste’molchiga taqdim etiladigan tayyor qurilish mahsuloti, ishlar va xizmatlarning oqimlarini, shuningdek, bu oqimlar bilan birga boradigan moliyaviy, axborotlar va mehnat oqimlarini tashkil qilish bilan shug’ullandi; - transport–omborxona logistikasi tizimlari, ular qurilish firmasida yuklar oqimini va omborxona ichki oqimlarini tashkil qilish bilan shug’ullanadi. Qurilish firmasi logistika tizimlari turkumlanishini boshqa belgilar bilan ham davom ettirish mumkin, masalan, investitsion jarayonlar bosqichi, qurilish mahsuloti hayotiy davri(tsikli) bosqichlari va shunga o’xshash oqimlar bilan davom ettirish mumkin. Agar iqtisodiy mustaqil sub’ektlar qanchalik ko’p sonda logistika zanjiriga kiritilsa, logistika tizimlarini shakllantirish jarayonlari shunchalik murakkab kechadi. Bu ma’noda makrologistik tizimlar mikrologistik tizimlarga nisbatan ancha murakkab ko’rinishga ega bo’ladi. Tashkiliy-iqtisodiy integratsiya xarakteri bo’yicha makrologistika tizimlari sub’ektlari vertikalь, gorizontalь va konglomerant tizimlarga ajratiladi. Logistik faoliyat uchta asos ostida birlashadi: moddiy resurslar birga boradigan hamma texnik vositalar va jihozlar jamlamasi bo’lgan texnika, tizimlardagi moddiy va nomoddiy oqimlar harakatlari haqidagi 122 statistik va dinamik axborotlar jamlamasi bo’lgan axborot, korxona va tarmoq iqtisodiyoti. Tizimdagi barcha moddiy va nomoddiy oqimlarni kompleks boshqarish logistika predmetini tashkil etadi. Logistika ishlab chiqarish sohasini qanday tarzda qamrab olgan bo’lsa, moddiy manfaatlar almashinuvi (moddiy-texnika ta’minoti va savdo-sotiq tizimi)ni ham xuddi shunday tarzda qamrab oladi. U ishlab chiqarish va marketing, moliya va iqtisodiy hisoblar hamda zarur bo’lgan axborotni qayta ishlashni boshqarishning yagona tizimi faoliyatini yaratishga va nazorat qilishga yo’naltiriladi. Moddiy resurslardan tugal holatda foydalanuvchi yirik sub’ektlardan biri sifatida qurilish kompleksi katta miqyosdagi manfaatdorlikni ko’zlagan holda bu resurslardan oqilona foydalanish orqali ularni qo’llashning samarador shakllarini yaratadi. Bu masalalar yechimini resurslarning barcha turlariga qo’llash mumkin va bunda bu yechim ularning har birida o’z spetsikasiga ega bo’ladi. Qurilish ishlarini bajarishda foydalaniladigan va konstruktsiyalarni montaj qilishga mo’ljallangan mashina va jihozlar uchun sotib olishning lizing shakli ancha qulaydir. Materiallar, qurilish konstruktsiyalari va detallari uchun ularni sotib olish bilan bog’liq bo’lgan mablag’larni minimillashtirish maqsadida materiallar oqimini ratsionizatsiyalashtirish birinchi darajali ahamiyat kasb etadi, bu esa o’z navbatida materiallar oqimini shakllantirish va ular harakatini boshqarishning samarador ilmiy quroli sifatida logistikani qo’llashning maqsadga muvofiqligi va zarurligini oldindan aniqlab beradi. Qurilish materiallari bozori va kapital qurilish tarmog’i hozirgi vaqtda O’zbekistonning xo’jalik–iqtisodiy kompleksi segmentlarini tashkil etadi, ularda logistik siyosatni ilgari surish uchun yetarlicha shart-sharoitlar yaratilgan. Hozirgi vaqtda qurilish materiallari bozorida boshqa ishlab chiqarish mahsulotlari bozorlariga qaraganda yuqori darajadagi raqobat kuzatilmoqda. 123 Qurilish materiallari sanoati va qurilish industriyasi korxonalari ishlatilmayotgan ishlab chiqarish quvvatlarining katta zahiralariga ega va ularning chetki ehtiyojlar yuqori talablarini qoniqtira olish nuqtai-nazaridan kelib chiqqan holda ko’pchiligi to’liq ishga tushirilsa ular xoridorlar bilan hamkorlik qilishga tayyor bo’ladi. Investitsion jarayonda materiallar oqimining katta qismi qurilish kompleksi ichida shakllanadi va ular ushbu kompleks bug’inlari va bo’limlari harakatlariga, ular tomonidan tanladigan ratsionalь yechimlar hamda ularning ketma-ket amalga oshirilishiga to’liq bog’liq bo’ladi. Qurilishdagi materiallar oqimi uning chegarasidan tashqarida boshlanadi va u asosiy jamg’armalarni yaratish (yangilash, ta’mirlash) jarayonida bu materiallar oqimidan foydalanish vaqtida yakunlanadi. Sanoatda esa materiallar oqimi berilgan ishlab chiqarishda tayyor mahsulotlar yaratish bilan yakunlanmaydi, balki uning harakati aylanma jamg’armalar elementi sifatida boshqa ishlab chiqarishga o’tkaziladi (transformalashtiriladi). SHuning uchun logistikani mehnat mahsulotlariga qo’llab bo’lmaydi. Qurilish tsikli jarayonida puxta ifodalangan bir jinsli bo’lmagan mahsulotga ega bo’lish bilan tsiklning har bir stadiyasida materiallar tarkibi o’zgaradi (poydevorlarni qurishda, devorlarni tiklashda, tom yopish ishlarini bajarishda, ichki pardozlash ishlarini amalga oshirishda, injenerlik kommunikatsiyalarini o’tkazishda va h.k.). SHunig uchun qurilish tsiklining har bir bosqichi uchun unga xos bo’lgan logistik yechimlar zarur bo’ladi. Agar sanoatda logistik yechim uchun mahsulot yo’naltiruvchi moment bo’lsa, qurilishda esa bu qurilish tsiklining bosqichi bo’ladi. Qurilishda materiallar oqimi ishlarni ishlab chiqarishni bir ob’ektdan boshqasiga ko’chirish bilan yoki bir vaqtning o’zida bir nechta ob’ektlarni tiklashda ishlab chiqarish kuchlarini va vositalarini taqsimlab tarqatish bilan o’zining yo’nalishini uzluksiz ravishda o’zgartiradi. Bundan kelib chiqadiki, ishlarnii shlab chiqaruvchi (prorab) aynan bir xil materiallardan foydalangan holda 124 turli logistik yechimlarni qo’llaydi, bu esa bir-biriga o’xshashgan bo’lgan bir qancha sharoitlarda ularning mos tushushini inkor etmaydi. Ratsional logistik yechimlarni tuzish, ya’ni materiallar oqimida ishtirok etuvchi xo’jaliklar faoliyati tarkibi va xarakterini aniqlash moddiy-texnika ta’minoti sohasida samarador yechimlarni qidirishning muhim tarkibiy qismini tashkil etadi. Aniq sharoitlarda logistik zanjirni unga savdo vositachilarini kiritgan holda uzaytirish maqsadga muvofiq bo’ladi. Ayniqsa bu O’zbekistonda aynan qurilishda keng rivojlangan kichik biznesni moddiy-texnika jihatdan ta’minlash jarayoniga ko’proq tegishlidir. Ishlab chiqarish–texnologik komplektatsiya bo’limlari logistik zanjirning oraliq bo’g’ini sifatida qurilish uchun juda xosdir. Xulosa sifatida quyidagilarni alohida ta’kidlash juda muhimdir. Hozirgi sharoitida qurilish majmuasidagi o’zaro munosabatlar xarakteri va uning moddiy ta’minoti sohasida ham tub o’zgarishlar sodir bo’lmoqda. Qurilish majmuasi tomonidan qurilish materiallariga bo’lgan talab va ehtiyojlarning holati va yetkazuvchilarning narx siyosati qurilish materiallari bozori kon’yukturasining asosiy omillariga aylandi. Bozor turidagi iqtisodiy sharoitlarda yetkazuvchilar uchun mahsulotlar sotilishini tashkil etish, istemolchilar uchun esa ularni minimal narxlarda xarid qilish bosh muammoga aylandi. Qurilish majmuasi (materiallar resurslarini tugallangan holatda iste’mol qiladigan yirik sub’ektlar) oldida materiallar resurslarini xarid qilishning samarador shakllarini tanlash va ulardan oqilona foydalanish vazifasi turadi. Bu vazifalarni hal etishda mashinalar va jihozlar bo’yicha lizingni rivojlantirish, materiallar va qurilish konstruktsiyalari bo’yicha esa materiallar oqimini samarali tashkil etish katta ahamiyat kasb etadi, buni muvaffaqiyatli amalga oshirish esa o’z navbatida moddiy ta’minot logistik metodlarini amaliyotga qo’llash bilan bog’liqdir. Download 1.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling