“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish
muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel
174
ATRIPLEX TURKUMI POLIMORF TURLARI matK VA rbcL GENLARI
AMPLIFIKATSIYASI UCHUN PRAYMERLAR TANLASH.
Magistrant Qurbonov.K.Ch M12-20, Prof. Toshmuhamedov.M.S
100125 O’zFA Bioorganik kimyo instituti,
Toshkent shahar, Mirzo Ulug’bek ko’chasi 83-uy
Ayrim o’simliklarni sistematik birliklarga mansubligini aniqlashning an’anaviy usullari
yordamida morfologik tuzilishi asosida polimorf turlarni tadqiq qilish ularni noto’g’ri
klassifikatsiyalashga olib kelishi mumkin. An’anaviy floristik va sistematik usullar hamda laboratoriya
sharoitida turlarni morfologik belgilari bo’yicha identifikatsiya qilish o’simlik turlarining xilma-xilligini
o’rganishda bir muncha qiyinchiliklar tug’dirmoqda. Zamonaviy molekulyar biologik usullar yordamida
polimorf turlarni DNK markerlari (barkod genlar) orqali aniqlash
bugungi kundagi molekulyar
sistematika oldida turgan muhim masalalardan biri hisoblanadi.
Yopiq urug’li o'simliklarning xloroplast plazmid genomi 120-160 ming nukleotid juftidan iborat
aylana shaklidagi plazmid tuzilishga egadir. Xloroplast plazmid genomlarining umumiy tuzilishi katta
o’ziga xos qismi Large single-copy (LSC) va kichik o’ziga xos qismi Small Single-copy (SSC) bilan
ifodalanadi, teskari takrorlangan juftliklar Inverted repeats (IRa va IRb) qismlari kiradi[1,3].
Xloroplastning LSC qismida joylashgan maturaza K geni (
matK) va ribuloza 1,5-bifosfat
karboksilaza (
rbcL) genlari, ikki lokusli barkod markerlari (
rbcL+
matK) kombinatsiyasi sifatida ko'plab
tadqiqotlarda asosiy nomzod genlar hisoblanadi. Xloroplastning marker genlaridan biri
rbcL
oqsil
kodlovchi hududi asosiy barkod sifatida qabul qilingan[1,4].
Xloroplast genlari orasida rbcL geni nikleotidlar ketma-ketligi eng yaxshi tavsiflangan genlardan
biridir. rbcL genidan keng foydalanilishi tufayli molekulyar evolyutsiyasi turli jihatlardan batafsil
o'rganilgan. Ammo turlarning yetarli darajada aniqlik bilan bir-biridan farqlash uchun rbcL geni uzunligi
ya’ni 1430
juft nukleotiddan iboratligi, cheklovchi omil bo'lib xizmat qiladi,
standart DNK barkod
genlari turlarni aniqlash va tahlil qilish uchun qisqa bo'lishi kerak[1].
rbcL barkod geni uchun K. Vijayan va C. Tsou [1] a-F 5′-ATGTCACCACAAACAGA-
GACTAAAGC-3′,
a-R
5′-CTTCTGCTACAAATAAGAATCGATCTC-3′
va
1F
5′-
ATGTCACCACAAACAGAAAC-3′, 724 R 5′- TCGCATGTACCTGCAGTAGC-3′ praymerlari
tavsiya etilgan.
Xitoy va Hindistonlik olimlar[1] ushbu to’plamdagi a-F va a-R
praymerlari bilan barcha
taksonomik bo’limlar uchun taxminan 550-600 juft nukleotiddan iborat
rbcL genining PZR mahsulotini
olish mumkinligini keltirib o’tadi. 1F praymerlari yordamida yopiq urug’lilar sinflarida taxminan 734
juft nukleotid ketma-ketligidagi PZR mahsulotini aniqlagan.