O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali «oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish

4. 
ZiyoNet internet sayti.
Nuqsonlarning 
turlari 
Yuzaga kelish 
sabablari 
Bartaraf etish 
tadbirlari 
Naysimon 
mahsulotlar 
ezilgan (yopilgan) uchga 
ega 
Haddan ortiq yumshoq(nam) 
xamirMahsulotlar havo bilan 
puflanmagan 
Xamir namligini 
1...3 % ga 
kamaytirish kerak Havo bilan ishlov 
berishni amalga oshirish lozim
Mahsulotlar о‘zaro yopishib 
qolgan Xamir namliginika 
maytirish lozim 
Haddan ortiq yumshoq xamir. 
Mahsulotlar 
havo 
bilan 
puflanmagan 
Xamir namligini kamaytirish lozim. 
Havo bilan ishlov berishni amalga 
oshirish kerak
Bastunlardagi
mahsulotlarning 
egilish 
joylarida yoriqlarning hosil 
bо‘lishi 
Xamir yetarlicha plastiklikka 
ega emas. Presslanayotgan 
mahsulotlar sirtining haddan 
ortiq qurishi 
Xamirning namligini oshirish kerak. 
Havo bilan ishlov berish jadalligini 
pasaytirish yoki mahsulotlar tashqi 
tomonini havo bilan ishlov berishni 
о‘chirish kerak. 

---

“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish 
muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel 
172 
KUZGI YUMSHOQ BUG‘DOY NAVLARINI TO‘LIQ BOSHOQLASHI FAZASIDA 
BARGLARI ORQALI KARBAMID BILAN OZIQLANTIRISHNING HOSILDORLIKKA 
TA’SIRI 
Qarshi muhandislik–iqtisodiyot instituti 
ass. Jonimqulov T.I. talaba. Murodova Zarnigor. 
 
Kuzgi bug‘doyning o‘sish davri kuzgi-qishki va bahorgi-yozgi davrlardan iborat bo‘lib, 
reproduktiv rivojlanishi davri ham har-hil etaplardan iborat bo‘lib ushbu davrda embrional 
rivojlanishning boshlanishi arafasida oziq moddalarga, ayniqsa azotga bo‘lgan talablari keskin oshib 
boradi (4, 5, 7). Kuzgi yumshoq bug‘doy navlari non va non mahsulotlari uchun yetishtirilishi sababli 
donlari tarkibidagi oqsil miqdori yetarlicha bo‘lishligi to‘liq ta’minlanishi kerak. Biroq bug‘doy 
donining embrional rivojlanishi davri boshlanishi arafasida azotga bo‘lgan talabi oshib borib ildizi orqali 
ta’minlanayotgan azot yetishmasligi oqibatida donlari boshoqlarida siyraklashadi va puchlanadi [7, 6]. 
Bunday salbiy holatni bartaraf etishda yumshoq bug‘doyning embrional rivojlanishi davrlari boshlanishi 
arafasida barglari orqali karbamid eritmalari bilan qo‘shimcha oziqlantirilishiga bo‘lgan zaruriyat 
kuchayadi (3). Shuning uchun ham kuzgi yumshoq bug‘doy navlarining embrional rivojlanishi davrlari 
boshlanishi arafasida barglari orqali karbamid eritmalarini qo‘llash me’yorlari va muddatlarining don 
hosildorligiga ta’siri o‘rganildi. Dala tajribalari 2015-2017 yillarda Kasbi tumanidagi “Saidmamat 
polvon Saidov” fermer xo‘jaligida kuzgi yumshoq bug‘doyning Yaksart va G‘ozg‘on navlarida 
B.A.Dospexovning “Metodika polevogo opыta” (2) o‘tkazildi. Dala tajribalari mineral o‘g‘itlar 
qo‘llashning tavsiya etilgan me’yorlari va nisbatlari fonlarida o‘tkazildi. Tadqiqotlar bir yarusda to‘rt 
takrorlanishda o‘tkazildi. Tajriba maydonchalari kattaliklari 180m
2
, hisob maydonchalari 100m
2
.Dala 
tajribalarining nazorat variantlariga karbamid eritmalari qo‘llanilmadi. Tajribaning eksperemental 
variantlarida karbamid fizik holda 30, 40, 50 kg/ga eritmalari bug‘doyning gullashi yakunlanib doni 
shaklanaboshlaganda, ya’ni, embrional rivojlanishi boshlaganda barglari orqali qo‘llanildi. Tadqiqotlar 
kuzgi bug‘doyni mineral o‘g‘itlar bilan oziqlantirish uchun tavsiya etilgan (N
180
P
90
K
60
) me’yorlari va 
nisbatlari fonlarida o‘tkazildi [1]. O‘tkazilgan tadqiqotlarimiz natijalari bo‘yicha kuzgi yumshoq 
bug‘doy navlarini oziq moddalarga, shu jumladan azotga bo‘lgan talabi oshgan to‘liq boshoqlashi 
fazasida barglari orqali karbamid eritmalari bilan oziqlantirilganda qo‘llanilgan karbamid eritmalari 
me’yorlariga va navlariga mutanosib holda o‘zgarib borishligi kuzatildi (jadval). Kuzgi yumshoq 
bug‘doyning Yaksart va G‘ozg‘on navlari boshoqli don eritmalarini mineral o‘g‘itlar bilan 
oziqlantirishning tavsiya etilgan me’yori va nisbati fonida (N
180
P
90
K
60
) yetishtirib karbamid eritmasi 
qo‘llanilmagan nazorat varianti don hosildorligi yillar bo‘yicha Yaksart navida 45,8 s/ga dan 46,3 s/ga 
gacha o‘zgarib borib o‘rtachasi 46,1 s/ga tashkil etdi. G‘ozg‘on navida esa ushbu ko‘rsatgich yillar 
bo‘yicha 47,2 s/ga dan 47,8 s/ga gacha o‘zgarib borib o‘rtachasi 47,8 s/ga tashkil etdi. Ya’ni don 
hosildorligi bo‘yicha G‘ozg‘on navining ustunligi kuzatilib o‘rtacha ustunlik 1,7 s/ga tashkil etdi. 
Tajribaning karbamid eritmalari qo‘llanilgan variantlarida don hosildorligi navlar va qo‘llanilgan 
karbamid eritmalari me’yorlariga bog‘liq holda karbamid eritmasi qo‘llanilmagan nazorat variantidagiga 
nisbatan 3,0 s/ga dan 4,7 s/ga gacha oshib borib, ushbu ko‘rsatgich G‘ozg‘on navi 3,6 s/ga dan 4,3 s/ga 
gacha oshib borishligi aniqlandi. Demak, Kuzgi yumshoq bug‘doy navlarini azotli oziqaga bo‘lgan talabi 
oshgan to‘liq boshoqlashi fazasida barglari orqali karbamid bilan oziqlantirish qo‘llanilgan karbamid 
eritmalari me’yorlariga va navlarga bog‘liq holda don hosildorligi, karbamid eritmasi qo‘llanilmagan 
nazorat variantidagiga nisbatan oshib boradi. Agarda kuzgi yumshoq bug‘doy navlarini azotga talabi 
oshgani to‘liq boshoqlashi fazasida barglari orqali karbamid eritmasi bilan oziqlantirishning don 
hosildorligiga karbamid eritmalari me’yorlari ta’minini tahlil etsak qo‘yidagi holatlarning guvohi 
bo‘lamiz. Karbamid eritmasi 2015 yilda fizik holda 30 s/ga qo‘llanilganda Yaksart navining don 
hosildorligi 49,1 s/ga tashkil etgani holda 40 s/ga qo‘llanilganda 1,7 s/ga, 50 kg/ga qo‘llanilganda 1,1 
s/ga yuqori bo‘lib karbamid eritmasini fizik holda 40 kg/ga qo‘llanilishining ustunlik kuzatildi.