O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali «oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish

 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. 
Bekkamov CH.I., Daniyarov U.T., Abdikayumova N.K., Rajabov N.O. Ipakchilik va 
tutchilik. Darslik, 2017 y., 232 bet
2. 
Axmedov. N ,I. Elmuradova –Tutovodstvo, Toshkent, 2006. Oʻquv qoʻllanma, 35 bet.
3. 
Raxmonberdiyev. K, M.Xibbimov – Tutni qalamchadan oʻstirish, Toshkent. 2008. 
Uslubiy qoʻllanma, 99 bet
4. 
Axmedov N. – Ipak qurti ekologiyasi va boqish agrotexnikasi, Toshkent, 2014 y.180 bet
5. 
Azizov T, Axmedov 
N. Oripov O. Pillalarga dastlabki ishlov berish Oʻquv qoʻllanmasi. Toshkent 2010 y. 136 bet 

---

“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish 
muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel 
284 
KIMYO TEXNOLOGIYA SANOAT KORXONALARINING ELEKTR 
YURITMALARIDA ENERGIYANI TEJASH USULLARINI O’RGANISH 
 
Toshkent kimyo-texnologiya instituti Shahrisabz filiali 
Nazarov.M.M, To’rayev.SH.D. 
Elektr yuritmalari orqali energiyani tejash elektr energiyadan samarali foydalanish umumiy 
jarayonning bir qismidir va bu jarayon uchta jarayon bilan belgilanadi. 
1. 
Energiya iste’moli 
2. 
Iste’mol qilingan energiyaning energiyasidan foydalanish 
3. 
Energiya iste’moli jarayonining energiya boshqaruvi 
Energiya iste’moli - bu elektr yuritmaning ishlashi paytida o’zgartgichning kirish qismida quvvat 
komponentlarini shakillantirish jarayoni.Ushbu jarayon faol aktiv va reaktiv quvvatning dvigatelning 
tezligi va momentiga,quvvat sifat ko’rsatkichlariga va ularning elektromexanik o’zgartgichlarning 
xususiyatlari tasiriga bog’liqligi bilan tavsiflanadi. 
Energiyadan foydalanish – tarmoqdan iste’mol qilinadigan quvvatdan foydalanish.Bu ko’rsatkich 
energiya iste’moli jarayonining sifat tomonini tavsiflaydi.Bu iste’mol qilinadigan elektr energiyasidan 
qanchalik samarali foydalanishni,uning qaysi qismi yo’qotishlarga ta’luqliligini va qaysi qismi ishchi 
mashinaning valiga tushadigan foydali quvvatni ko’rsatadi.Elektr dvigatelining ish rejimini ,uning 
harorati va ishonchliligini aniqlaydigan yo’qotishlar qanday taqsimlanadi,elektr jihozlarining eskirish 
maxanizimlarini aniqlashga imkon beradi. 
Energiyani boshqarish – bu elektr qo’zg’alishning boshqaruv sxemalariga va ushbu sxemalarni 
taminlovchi o’zgartkichlarga ta’sir qiluvchi texnik qurilmalar va tizimlar yordamida energiya iste’moli 
rejimlarini shakillantirish jarayoni.Energiyani boshqarish elektr dvigatellarida yo’qotishlarni qayta 
taqsimlashni nazorat qilishni,yo’qotishlarni optimallashtirishni , elektr mashinasining faol qismlarini 
isitishni minimallashtirishni , iste’mol qilinadigan reaktiv quvvat darajasini pasaytirishni tok 
garmonikasini hosil qilishni o’z ichiga oladi. 
BIRINCHI YO’L eng oddiy boshqarilmaydigan umimiy elektr yuritmalarga ishora qiladi va 
ishlash davomida dvigatelning nominal termik rejimiga rioya qilish uchun ma’lum bir texnologik 
jarayon uchun dvigatelni tanlash tartibini takomillashtirishdan iborat. 
Ma’lumki , sanoatning ayrim kichik tarmoqlarida elektr motorlarining avariya darajasi yiliga 20 
dan 60-70 % gacha bo’ladi va bu ko’rsatkichlar bir xil turdagi korxonalar yoki sanoat tarmoqlarida ham 
farqlanadi.Ishlab chiqarishning umumiy pasayishi bilan mashinalarning favqulotda chiqishlari soni 
kamaymasligi , balki o’sib borishini xarakterlaydi. 
Umumiy tartibga solinmagan elektr yurutmalarning samaradorligini oshirishning IKKINCHI 
YO’LI energiya tejovchi motorlar va sozlanishli elektr yurutmalar bilan ishlash uchun maxsus ishlab 
chiqilgan takomillashtirilgan dizayndagi motorlarga o’tish. 
UCHUNCHI YO’L oraliq uzatishlarni bartaraf etish. 
TO’RTINCHI YO’L elektr yuritmalarni samaradorligini oshirish , ya’ni elektr yuritmalarning 
ishlash va ishlashini optimal rejimlarini tanlash.Bunga quyidagilar kiradi: 
▪ Mashinalar va mexanizmlarning ishlash texnologik shartlariga qarab elektr yuritma tezligini 
tartibga solishning oqilona usuli va diapazonini tanlash; 
▪ Yuklanishni o’zgartirish xuxusiyatiga qarab tezlikni boshqarishning optimal usulini tanlash; 
▪ Ishchi mashinalarning yuklanishini oshirish; 
▪ Salt ishlash rejimini istisno qilish 
▪ Motor qisqichlarida kuchlanishni pasaytirish; 
▪ Yuklama o’zgarganda asinxron motorlarning toki va energiyalarini minimallashtirish; 
▪ Dinamik rejimlarni optimallashtirish; 
▪ Reaktiv quvvat kompensatori sifatida asinxron dvigatellardan foydalanish; 
▪ Energiya akkumuliyatorlaridan foydalanish. 
BESHINCHI YOL ma’lum bir texnologik jarayon uchun elektr yuritmaning optimal turini tanlash 
va tartibga solinmagan elektr yuritmalardan boshqariladiganiga o’tish. 

---