O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali «oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish

“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan 
foydalanish muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel 
218 
qobiq ajratish 
silliqlash 
Yormaning 
umumiy 
chiqishi, % 
Yormaning 
kulchanligi, 
% 
1 
2,5x20 
mm 
elak 
qoldig‘i 
5 
5 
6 
7 
81,2 
78,1 
77,3 
74,5 
1,39 
1,22 
1,05 
0,92 
2 
2,5x20mm 
2,2x20 mm 
5 
5 
6 
7 
8 
79,8 
75,3 
71,2 
67,3 
1,42 
1,26 
1,04 
0,87 
3 
2,2x20mm 
elakdan 
о‘tgan 
5 
5 
6 
8 
7 
82,3 
79,2 
62,7 
70,3 
1,54 
1,40 
1,07 
1,18 
4 
Fraksiyaga 
ajratilmagan 
boshlang‘ich 
arpa 
doni 
5 
5 
6 
7 
8 
79,9 
74,2 
69,8 
64,3 
1,40 
1,23 
1,08 
0,83 
 
1- jadvaldagi natijalar tahlili shuni kо‘rsatyaptiki, arpa mag‘izini silliqlash vaqtini 
davomiyligi arpa donining yirikligidan bog‘liq holda о‘zgaradi. 
Silliqlash vaqtini oshishi bilan yormaning umumiy chiqishi va kulchanligi kamayadi. 
Arpa mag‘izini 5 minut davomida silliqlash natijasida yormaning chiqishi ancha kо‘p bо‘ladi, 
ammo kulchanligi va qobiqlarni mag‘izda qolgan miqdori bо‘yicha bu yormalar dursimon 
yormaning sifat talablariga mos kelmaydi. Arpa mag‘izini silliqlashning optimal vaqti donning har 
bir fraksiyasi uchun dursimon yorma talablaridan kelib chiqqan holda har xil vaqtni beryapti.  
1-jadvaldagi natijalardan quyidagilarni xulosa qilish mumkin: 
- birinchi fraksiya donini 5 minut davomida qobig‘ini ajratish va 6...7 minut davomida silliqlash 
natijasida olingan dursimon yorma standart talablariga mos keladi;  
- ikkinchi fraksiya va boshlang‘ich arpa donini 5 minut qobig‘ini ajratish va 7...8 minut davomida 
silliqlashda standartga mos dursimon yorma olinadi; 
- uchinchi fraksiya donini 5 minut qobig‘ini ajratish va 8 minut davomida silliqlash natijasida 
standartga mos keladigan dursimon yorma olish mumkin. 
Donlarning yirikligi geometrik о‘lchamlar bilan tavsiflanadi (uzunligi, qalinligi, eni). Bu 
о‘lchamlarning bir xilligi donlarning yiriklik bо‘yicha tekisligini bildiradi. 
Qaysiki о‘lchamlar chegarasidagi (masalan: uzunligi bо‘yicha teshiklari 2,2...2,5x20 mm 
elakda qolgan donlar) donlar miqdori 80 % dan ortiq bо‘lsa, don shu о‘lchamda yirikligi bо‘yicha 
tekislangan deyiladi. 
Yirik donda mag‘iz kо‘proq, qobiqlari yupqa va kamroq bо‘ladi. Mayda donda esa, aksincha 
mag‘iz kamroq, qobiqlar qalin va kо‘proq, shuning uchun mayda don tarkibidagi kletchatka, 
gemetsellyuloza, kulchanlikni kо‘pliligi bilan farq qiladi. 
Arpani qayta ishlashda о‘rnatilgan meyorlar bо‘yicha dursimon yormaning sifati va chiqishini
tarkibida teshiklarining о‘lchami 2,2x20 mm elakdan о‘tadigan mayda don fraksiyasi 5 % dan kо‘p 
bо‘lmagan don partiyasigini ta’minlay oladi. 
Donning uzunligi, eni va qalinligi bо‘yicha tabiiy yuqori variatsiyalanishi ajratish, gidrotermik 
ishlov berish, maydalash, qobiq ajratish jarayonlarining eng samarali kо‘rsatkichlarini bir xil tan-
lashga yо‘l qо‘ymaydi. Yuqori texnologik natijalarni ta’minlash uchun qayta ishlashga 
yuborilayotgan don partiyalarining о‘lchamlari bо‘yicha tengligi katta ahamiyat kasb etadi. Don 
partiyalarining tengligini oshirish uchun donning mayda fraksiyasi ajratib olinadi va partiyalar 
yirikligi bо‘yicha bir necha fraksiyalarga ajratiladi. 

---