O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali «oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish

“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan 
foydalanish muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel 
278 
BIOTEXNOLOGIYADA FERMENTLARNING ROLI 
Bak.Jumaboyev S.S., ass.Uzoqova Sh 
Toshkent kimyo texnologiya instituti Shahrisabz filiali 
Hozirgi davrda barcha fanlar kabi biotexnologiyaning rivojlanishi ham tez sur’atlarda ro’y 
bermoqda.Biotexnologiya yo’nalishini chuqur o’rganish birinchidan o’simliklar va hayvonlarning 
mahsuldorligini oshirish, ikkinchidan dunyoda global muammoga aylangan oziq ovqat tanqisligini 
kamaytirishi mumkin.Ushbu maqolamda fermentlarning biotexnologiyadagi roli muhokama qilinadi. 
Biotexnologiya (bio-hayot va yunoncha techne - mahorat, san'at, logos - so'z, ta'lim), sanoat va 
tibbiyotning turli sohalarida tirik organizmlar va biologik jarayonlardan foydalanadigan sanoat 
usullari to'plami, biologiya va texnologiya imkoniyatlarini birlashtirgan ilmiy soha 
hisoblanadi."Biotexnologiya" atamasi Stenford universitetining (AQSh; 1973) bir guruh olimlari 
tomonidan turli xil xususiyatlarga ega genetik molekulalarni biriktirish orqali rekombinant DNK(in 
vitro usuli orqali har qanday organizmdan ajratilgan[1]. 
Mikrobiologik biotexnologiya mikroorganizmlarning hayotiy jarayonlariga asoslangan bo'lib, 
unda iqtisodiyotning turli tarmoqlari uchun zarur bo'lgan fermentlar, antibiotiklar, aminokislotalar, 
gormonlar, oqsillar va metabolitlar sintez qilinadi. Masalan, O'zbekiston Fanlar Akademiyasi 
Mikrobiologiya instituti mikrobiologik biotexnologiya asosida o'simlik chiqindilari (paxta poyasi, 
changi, somon va chiqindilar) dan chorva mollari uchun ozuqa tayyorlash; Ba'zi mamlakatlarda 
(Braziliya) maxsus mikroblar tomonidan sellyulozadan shakar yoki spirtli ichimliklar ishlab chiqarish 
biotexnologiyasi va qoramol go'ngidan metan gazini ishlab chiqarish (ayniqsa,Xitoy, Braziliya va 
Yevropada) yo’lga qo’yilgan bu juda tejamkor usuldir[2]. 
Membrana va immobilizatsiya qilingan fermentlar biotexnologiyasidan turli jarayonlarni 
o'lchash va boshqarish uchun uskunalar ishlab chiqarishda foydalanish mumkin. Shuningdek, 
fermentlarni immobilizatsiya qilinganda (kimyoviy jihatdan bir darajaga birikkanda) ularning faolligi 
oshadi va funksional holati bir muncha cho'ziladi. 
Biotexnologik jarayonlar masalan, membrana o'tkazuvchanligini boshqarish, fermentlarni 
safarbar qilish va boshqalar yordamida ishlab chiqilgan.Bunda O'zbekiston milliy universiteti 
Biologiya-kimyo fakulteti fannomzodlari B. O. Toshmuxamedov, O. K. Toshmuhamedova, A. I. 
Xagelgans, M. M. Raximov va boshqalarning hissasi katta. Hujayra biotexnologiyasi o'simlik, 
hayvon va odam hujayralarining sun'iy o'sishi va ko'payishi mikroorganizmlarnikiga o'xshashligiga 
asoslanadi[5]. 
Odam va hayvon hujayralarining sun’iy o‘sishi sanoat miqyosida noyob biologik preparatlar, 
antitelolar va oqsil gormonlarini ishlab chiqarish imkonini berdi[5]. O'simlik, hayvon va odam 
kasalliklarini aniqlash uchun monoklonal antitanalar (birlamchi hujayra avlodi tomonidan ishlab 
chiqarilgan antitanalar) asosida yuqori sezgir diagnostika vositalarini ishlab chiqish yo'lga qo'yildi. 
Jumladan, O'zbekiston Fanlar Akademiyasi yadro fizikasi instituti va O'zbekiston Respublikasi 
Sog'liqni saqlash vazirligi Onkologiya va radiologiya instituti qoshidagi Radiopreparat korxonasida 
saratonning ayrim turlarini erta aniqlash uchun biotexnologik qurilmalar ishlab chiqarilmoqda[1]. 
Bularga tibbiyotda va turli sohalarda qoʻllaniladigan alkaloidlar, glikozidlar, jumladan, steroid 
saponinlar, steroid gormonal preparatlar ishlab chiqarishda qoʻllaniladigan moddalar, efir moylari, 
polisaxaridlar, fitogormonlardan keng foydalanilmoqda[5]. 
Fiziologik faol ikkilamchi birikmalarning sintezi faqat o'simlik hujayralariga xosdir.O'sayotgan 
hujayra odatda u olinadigan o'simliklarga xos ikkilamchi moddalarni sintez qiladi. Ammo 
hujayralarda sintez qilingan biomassa miqdori o'simlik organlariga qaraganda ancha past. Shuning 
uchun yuqori rentabillikdagi sanoat hujayralari biotexnologiyasi tez o'sadigan, yuqori biosintetik 
xususiyatlarga ega, hatto normal ozuqa muhitida o'sadigan va osmotik va mexanik stressga chidamli 
mutant liniyalarni talab qiladi.[5] 
Biotexnologiya O'zbekistonda eng yosh fanlardan biri bo'lib, uning tarixi uzoq emas (qadimgi 
biotexnologiyadan tashqari; novvoylik, qatiq va boshqalar).[1] Bu fan asosan O'zbekiston Fanlar 
Akademiyasi Mikrobiologiya instituti, Genetika va o'simliklar eksperimental biologiyasi instituti va 
Respublika kimyo birlashmasining bir qator zavodlari (Yangiyo'l Bioximiya zavodi, Andijon gidroliz 

---