O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali «oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish

“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish 
muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel 
286 
UMUMOVQATLANISH TEXNOLOGI KASBIDA 
MATEMATIKANING ROLI HAQIDA
Primov To‘lqin Islomovich, TKTI Shahrisabz filiali katta o‘qituvchisi. 
Hamroev Jasur Jamshid o‘g‘li, TKTI Shahrisabz filiali 4-21 guruh talabasi. 
Abdug‘aniev Nuriddin Sobir o‘g‘li, TKTI Shahrisabz filiali 5-21 guruh talabasi. 
Bozorov Baxrombek Akrom o‘g‘li, TKTI Shahrisabz filiali 6-21 guruh talabasi. 
Matematik bilim va malakalar deyarli barcha kasblarda talab qilinadi. Oziq-ovqat ishlab chiqarish 
sohasidagi asosiy mutaxassisliklardan biri texnolog hisoblanadi. Bu kasb vakili ishlab chiqarishning 
barcha jabhalarini yaxshi bilishi kerak. U mahsulot sifatini aniqlashi, tayyor ovqatlarni hosil qilish unga 
solinadigan komponentlarning miqdorini hisoblashi kerak. Menyu tuzish, oshpazlar o'rtasida vazifalarni 
taqsimlash va ularning ishini nazorat qilish. uskunaning xizmat ko'rsatishi va tayyorlangan idishlar sifati 
uchun javobgardir. Umumiy ovqatlanish texnologi mahsulotlarning namligini aniqlay olishi, kunlik 
iste'mol qilinadigan oziq-ovqat miqdorini foiz sifatida hisoblashi, oziq-ovqat mahsulotlarini hisoblashi 
kabi barcha narsalarni hisobga olishi kerak. Shuning uchun, albatta, bu kasb uchun matematik mahorat 
muhim ahamiyatga ega. 
1-masala. Restoranning oshpazi har biri 200 g bo'lgan 65 ta porsiya bifshteks tayyorlashi kerak. 
Qovurish paytida go'sht massasining 35 foizini yo'qotishi ma'lum bo'lsa, qancha go'sht olish kerak?
Yechish; 
1. Birinchidan, qancha tayyor mahsulot chiqishi kerakligini aniqlaymiz: 
65 * 0,2 = 13 kg 
2. Buning uchun bifshteks pishirish uchun zarur bo'lgan go'sht miqdorini X kg bilan belgilab 
olamiz. U holda X kg - 100%, 13 kg esa - 65% bo'ladi. Bu yerdan biz X = 13 * 100 / 65 = 20 kg ni 
topamiz. 
Javob: 65 ta porsiya bifshteks tayyorlash uchun 20 kg go'sht kerak bo'ladi. 
Porsiya sonini aniq hisoblash uchun texnolog idishlar hajmini, suyuqlik miqdorini hisoblab 
chiqadi. Shuning uchun maydonlar va hajmlarni topish muammolari muhim ahamiyatga ega. 
2-masala.  Idish silindrsimon shaklga ega (1-rasm), uning balandligi 45 sm, asosining diametri 
esa 50 sm. Agar sut qaynatilganda hajmi 1,1 marta ortadigan bo’lsa, shu idishda 350 ta 
porsiya qaynatilgan sut pishirish mumkinmi? 
1-rasm 
Yechish: 
1. Biz birinchi navbatda qaynatilgan sut hajmini topamiz: 350 x 0,2 = 70 litr 
2. Isitilganda sut hajmini topamiz: 70 x 1,1 = 77 litr 
3. Idishning hajmini topamiz : ( bunda d = 50, h = 45, r = 25). V = π r
2
h ,
V ≈ 3,14 x 625 x 45 ≈ 88312,5ml ≈ 88,3 litr 
Idishning va sut hajmini taqqoslab, 88,3 > 77 biz bu idishda kerakli miqdorda sut tayyorlash 
mumkin ekan, degan xulosani olamiz. 
3-masala. Ikkita silindr shaklidagi idish - kostryulka bor (2-rasm). Qaysi birining 
hajmi kattaroq - agar biri kengroq, ikkinchisi esa birinchisiga nisbatan 2 barobar tor va 3 barobar 
bo’yi baland bo’lsa?

---