O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti biznes moliyasi

11.1. Chet el valyutasi
Xalqarolashtirishning eng jiddiy va aniq muammolaridan biri- barcha mamlakatlar bir xil valyutani qo‘llamasliklari va ikki xil pul birligining nisbiy qiymati vaqt o‘tishi bilan farq qilishi va bu o‘zgarishlar juda qisqa vaqt ichida muhim bo‘lishi mumkin. Ayrim milliy hukumatlar ba'zi davrlarda o‘zlarining valyutalarini shartnomaga boshqa tomonlarning valyutalari bilan "o‘zaro bog‘lash" uchun o‘zaro kelishuvga kirishlari mumkin. Misol uchun, Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining ko‘pchiligi (Buyuk Britaniya bundan mustasno) o‘z valyutalari almashinuv kurslarini bir-biriga mos kelmasligi bilan uzoq muddatli shartnomalar tuzgan va bu 1999-yilda yagona valyutani (yevro) tashkil etgan. Albatta, yevroning kiritilishi valyuta kurslarining nisbatan o‘zgarish tendensiyasini uzoq muddatli va izchillik bilan bartaraf etishga qaratilgan qadam bo‘ldi. Bunday bitimlar mavjudligiga qaramasdan, siz jahon savdosida ishtirok etadigan dunyodagi har qanday ikki mamlakatni "zudlik bilan" chaqirishga to‘g‘ri kelgan taqdirda, ular bir xil valyuta guruhiga mansub bo‘lishlari ehtimoldan uzoqdir va shuning uchun siz ularning valyuta stavkalarning o‘z vaqtida o‘zgarishlarini kutishingiz mumkin. Bu alohida muammodir, chunki kompaniya o‘z mamlakatining valyutasida muayyan bitim narxini aniq bilmaydi.
Valyuta nisbiy qiymatining o‘zgarishi bilan bog‘liq muammolar va biznes uchun bu muammolarni hal qilish yo‘llari bilan bog‘liq masalalarni batafsil muhokama qilishdan oldin, valyuta bozorining ishlashini va valyuta qiymatlarining turli vaqt oralig‘idagi o‘zgarishlarning sabablarini qisqacha ifodalash foydali bo‘ladi.
Valyuta bozorining mavjudligi
Agar kompaniya xorijiy xaridorga tovarlar va xizmatlarni sotayotgan bo‘lsa, bitimni bajarish uchun odatda chet el valyutasini sotuvchi mamlakat valyutasiga aylantirish kerak. To‘lov chet el valyutasida amalga oshirilishi mumkin bo‘lsa-da, sotuvchi, odatda, o‘z xodimlarining mehnatini va yetkazib beruvchilar xizmatlarini to‘lash uchun soliqlarni va dividendlarni to‘lash uchun o‘z mamlakatining valyutasiga ega bo‘lishini xohlaydi. Kompaniyaning moliyaviy majburiyatlari bo‘lgan mamlakatdagi shaxslar, odatda, o‘z valyutasidan tashqari har qanday valyutada qarzni to‘lashga tayyor emaslar. Agar sotuvchining valyutasi sotish uchun ishlatilsa, to‘lov amalga oshirilganda, xorijiy xaridor odatda mahalliy (xorijiy) valyutani sotuvchining mamlakatida ishlatiladigan valyutaga (milliy valyutaga) aylantirmoqni afzal ko‘radi. "Odatda" so‘zi oldingi jumlalarda ishlatiladi, chunki muayyan vaziyatlarda valyuta almashinuvi shart emas. Shunday qilib, xorijiy xaridor sotuvchining mamlakatidagi milliy valyutaga, masalan, sotuvchi mamlakatda mijozga tovar yoki xizmatlarni sotishiga teng miqdordagi valyutaga ega bo‘lishi mumkin. Ehtimol, sotuvchining ushbu bitim bilan bog‘liq bo‘lmagan va shu valyuta yordamida amalga oshirilishi kerak bo‘lgan moliyaviy majburiyati bor.