O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti biznes moliyasi

Xarid qilish qobiliyati pariteti
Agar bir xil mahsulotning narxi ikki xil mamlakatda ham bir xil bo‘lib, ya‘ni bir baho qonuni nazarda tutilgan bo‘lsa, bu mamlakatlar o‘rtasidagi inflyatsiya nisbati o‘rtasidagi farq kurs almashinuviga nazariy ta'sir ko‘rsatadi.
Xarid qilish qobiliyati (XQQ) paritetini quyidagi formula yordamida ifodalash mumkin:

(11.1.)
ei __^{1 +} h e 0 ^{1 +} if

e0 - davr boshidagi valyutaning bir birligiga muvofiq mahalliy valyutada hisob-kitob qilinadigan tovarlarning bahosi, e₁ - davr oxirida valyutaning bitta valyutasiga to‘g‘ri keladigan milliy valyutadagi mahsulot bahosi hisoblanadi, e_h - tahlil qilinayotgan davrda mamlakatdagi inflyatsiya darajasi, i_f - bo‘lsa, ko‘rib chiqilayotgan davrda xorijiy davlatda inflyatsiya darajasi.
Ushbu mexanizmni amalda qanday ishlashini ko‘rsatish uchun biz joriy valyuta kursini ko‘rib chiqishni davom ettiramiz, unda 1 funt sterling = 1.95 AQSH dollariga teng. Kelgusi yil davomida inflyatsiya darajasi AQSHda 10% va Buyuk Britaniyada 5% bo‘lishi mumkinligini ham unutmang. Endi, bir narx qonuniga ko‘ra, Angliyada 1 funt sterlingni tashkil etadigan mahsulot AQSHda 1,95 dollarga tushadi.
Yil oxirida mahsulot narxi Angliyada 1 (1 + 10%) funt sterling = 1.10 funt sterling va AQSHda 1,95 (1 + 5%) dollar = 2,05 dollarni tashkil etadi. Bu shuni bildirishi kerakki, yil oxirida 1 funt sterling narxi 2.05 / 1.10 = 1.86 funt sterlingga teng bo‘ladi.

• 
  
  Tenglamaga qaytib, davr boshida 1 AQSH dollari = 0,51 (yani 1/1,95) f. bo‘lganda, biz quyidagilarni aniqlaymiz:
  

_p ⁽¹⁺h⁾ e 0
e, = =

• 
  
  1+ if
  

= (1 ^{+ 0},1⁰⁾ ҳ 0,51 = 0,53,
1 + 0,05
boshqacha aytganda:

• 
  
  AQSH dollari = 0,53 funt sterling yoki 1 funt sterling = 1.86 AQSH dollari.
  

Amalda bir narx qonuni nazariyaga to‘liq mos kelmasa-da, XQQ ham haqiqiy hayotda qat'iy ravishda kuzatilmasligi ajablanarli emas. Biroq, Shapiro va Balbiryer (2000) tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotga ko‘ra, 1980-yillarda inflyatsiya darajasi, yuqori darajadagi amortizatsiya ko‘rsatkichlari yoki XQQ tomonidan prognoz qilingan valyutaning qadrsizlanishi kuzatilgan.
Fisher ta'siri
Bir narx qonunidan kelib chiqqan holda, depozitlar bo‘yicha bir xil xavf darajasiga ega barcha mamlakatlarda real (inflyatsiya hisobga olinmagan) foizlar darajasi bir xil bo‘ladi degan xulosaga kelish mumkin. Aks holda, pul mablag‘lari milliy chegaralar bo‘ylab eng katta daromadni erkin ravishda qidirishga to‘g‘ri keladi, shuning uchun foiz stavkalari o‘zgaradi yoki valyuta kurslari real foiz stavkalarini tenglashtirish uchun o‘zgaradi. Ushbu hodisa Fisher ta'siri sifatida tanilgan.
Avvalgi boblarda ko‘rganimizdek, investitsiyalarni baholash nuqtai nazaridan bu yerda r_n nominal (joriy) foiz stavkasi (ya'ni biz qarz olishda odatda to‘lanadigan va inflyatsiya stavkalarini hisobga olgan holda), r_r - real foiz stavkasi va i - inflyatsiya darajasi. Shunday qilib,
^{1 +} rnh ₌1 ⁺ inh
¹⁺rf ¹⁺if ’
r_nh - mamlakatda nominal (joriy) foiz stavkasi, r_nf - chet el nominal (hozirgi) foiz stavkasi, i_rh - mamlakatdagi inflyatsiya darajasi, i_nf esa xorijiy mamlakatdagi inflyatsiya darajasi. Shunga qaramay, ushbu qaramlik qabul qilingan modelga to‘liq mos kelmasa-da, yuqori nominal foiz stavkalari yuqori bo‘lgan mamlakatlarda inflyatsiya darajasi yuqori bo‘lish tendensiyasiga ega ekanligini Shapiro va Balbiryer (2000) ko‘rsatgan.