O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti sh. Abdullaeva, M. Yuldashev

5-rasm. Markaziy bankning maqomi 
5-§. Markaziy bankni boshqarish. 
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki nafaqat boshqaruv organi, ayni 
paytda boshqarilishi talab etiladigan muassasa hamdir. 
Markaziy bank davlat boshqaruv organi sifatida eng avvalo qonunlar 
yordamida, qolaversa parlament va Prezident tomonidan ham boshqariladi 
(masalan, raxbar kadrlarini tayinlash yoki lavozimidan ozod qilish, asosiy iqtisodiy 
ko‘rsatgichlarini belgilab berish, hisobotlarini eshitish va boshqalar). Bularning 
barchasi amalga oshirib kelinayotgan moliyaviy islohotlar doirasida davlat oliy 
boshqaruv organlari tomonidan tashqaridan turib Markaziy bank faoliyatini 
boshqarishdan iborat. 
Bundan tashqari, Markaziy bank ichkaridan o‘z vakolatli boshqaruv organlari 
orqali ham boshqariladi. qonun ushbu ichki boshqaruv organlari, ularning 
vakolatlari, vazifalarini belgilab qo‘yish, bu vakolatlarning amalga oshirilishini 
tekshirib borish orqali Markaziy bank zimmasiga yuklatilgan maqsad va vazifalar 
muvaffaqiyatli bajarilishini ta’minlaydi. 
Markaziy bank yuridik shaxs sifatida o‘z tashkiliy tuzilishiga va vakolatli 
boshqaruv organlariga ega.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki bo‘ylama (vertikal) boshqaruv 
tizimiga ega bo‘lgan markazlashgan yagona tizimni tashkil etadi. Bunga Markaziy 
Mahkama (Respublika Markaziy banki), Qoraqalpog‘iston Respublikasi, 
viloyatlar, Toshkent shahridagi bosh boshqarmalar (yuridik shaxs maqomisiz), 
boshqa xududiy muassasalar, hisob-kitob markazlari, hisoblash markazi va 
boshqalar kiradi. 
Markaziy bankning hududiy muassasalari yuridik shaxs maqomiga ega bo‘la 
olmaydilar, normativ-xuquqiy xujjatlar qabul qilish vakolatiga ega emaslar. 
Markaziy bank xududiy muassasalarining vazifa va vakolatlari MB boshqaruvi 

---

90 
tomonidan tasdiqlanadigan xududiy muassasalar to‘g‘risidagi Nizomga asosan 
tasdiqlanadi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining oliy organi MB 
boshqaruvi sanaladi. Boshqaruv Markaziy bank siyosati va faoliyatining asosiy 
yo‘nalishlarini belgilab beradi, bankni boshqaradi. 
Boshqaruv o‘n bir kishidan iborat bo‘lib, uning tarkibiga MB raisi, uning 
o‘rinbosarlari, shuningdek, uning asosiy bo‘limlarining boshliqlari kiradi. 
Boshqaruv a’zolarini MB Raisi taqdimnomasiga muvofiq, Oliy Majlis kengashi 
tasdiqlaydi. 
Boshqaruv majlisiga MB Raisi, u yo‘q paytlarda esa uning o‘rnini bosadigan 
boshqa shaxslar raislik qiladi. Boshqaruv majlisida ko‘pchilik ovoz bilan qaror 
qabul qilinadi. 
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki quyidagi vakolatlarga ega: 
- monetar siyosatning asosiy yo‘nalishlarini, shu jumladan, Markaziy bankning 
ochiq bozordagi operatsiyalari ko‘lami, Markaziy bankning hisob va ssuda 
berishdagi foiz stavkalari hamda banklarning Markaziy bankdagi majburiy 
rezervlari me’yorini belgilaydi; 
- Markaziy bankning xalqaro tashkilotlardagi ishtiroki masalasini hal qiladi;
- banknotlar va tangalarning nominal qiymati va namunalarini, shuningdek, pul 
belgilarini muomaladan chiqarish shartlarini belgilaydi; 
- O‘zbekiston Respublikasi hukumatiga beriladigan ssudalar miqdori va shartlarini 
tasdiqlaydi; 
- banklar uchun iqtisodiy me’yorlarni tasdiqlaydi va ularga rioya etilishini kuzatib 
boradi; 
- bank faoliyati bilan shug‘ullanish uchun litsenziya berish va ularni qaytarib olish 
to‘g‘risidagi qarorlar qabul qiladi; 
- Markaziy bankning tashkiliy tuzilmasini belgilaydi; 

---

91 
- Markaziy bank muassasalari hamda korxonalarini tashkil etadi, qayta tuzadi va 
tugatadi; 
- Markaziy bank xarajatlari va daromadlari smetasini tasdiqlaydi; 
- Markaziy bankning yillik va moliya hisobotlarini ko‘rib chiqadi; 
- Markaziy bankning tarkibiy bo‘linmalari, muassasalari va korxonalari 
rahbarlarini tasdiqlaydi; 
- Markaziy bank tarkibiy bo‘linmalari, uning muassasalari va tashkilotlari 
rahbarlarining 
hisobotlari 
hamda 
ma’ruzalarini 
tinglaydi; 
- Markaziy bank xodimlarini ishga yollash, ishdan bo‘shatish, ularning mehnatiga 
haq to‘lash shartlarini, shuningdek, ularning kreditlar olishi va aksiyalar sotib 
olishini tartibini qonun xujjatlariga muvofiq belgilaydi; 
- Markaziy bank vakolati doirasidagi boshqa masalalarni ko‘rib chiqadi va hal 
qiladi. 
Markaziy bank Raisi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining tavsiyasiga 
binoan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tayinlanadi va 
lavozimidan ozod qilinadi.Markaziy bank raisi: 
- Markaziy bank va uning boshqaruvi faoliyatiga rahbarlik qiladi, bankning 
fondlarini tasarruf etadi va Markaziy bank zimmasiga yuklatilgan vazifalarning 
bajarilishi uchun javobgar bo‘ladi; 
- Markaziy bank faoliyati masalalarini hal qiladi, Ushbu qonunga binoan 
Boshqaruv vakolatiga kiritilgan masalalar bundan mustasno; 
- Boshqaruv qarorlarini imzolaydi, buyruqlar va farmoyishlar chiqaradi; 
- Markaziy bank faoliyati va joriy operatsiyalarini operativ tarzda boshqarish 
bo‘yicha harakatlarni amalga oshiradi; 

---

92 
- Oliy Majlis, hukumat, vazirliklar, idoralar, banklar va muassasalarda, xalqaro 
va chet el tashkilotlarida bank faoliyatiga doir barcha masalalar bo‘yicha Markaziy 
bank nomidan ish ko‘radi; 
- ayrim masalalarni hal qilishni o‘zining o‘rinbosarlariga, markaziy apparat 
tarkibiy bo‘linmalarining hamda xududiy muassasalarining rahbarlariga topshiradi. 
Markaziy bank Raisining vakolat muddati – besh yil. 
Markaziy bank raisi bo‘lmagan paytda uning vazifalarini o‘rinbosarlaridan biri 
bajaradi. 
Markaziy bank Raisi quyidagi hollarda o‘z egallab turgan lavozimidan ozod 
qilinishi mumkin: 
- vakolat muddati tamom bo‘lganida; 
- sabablarini ko‘rsatgan holdagi shaxsiy arizasiga ko‘ra; 
- jinoyat sodir qilishda belgilangan tartibda aybdor deb topilganida;
- o‘z xizmat vazifasini salomatligi xolatiga ko‘ra bajara olmasligini asoslovchi 
davlat tibbiy komissiyasining xulosasi mavjud bo‘lganida; 
- egallab turgan lavozimiga nomunosib hatti-harakatlar qilgan, shu jumladan 
O‘zbekiston Respublikasining “ Markaziy banki to‘g‘risida»gi qonunni qo‘pol 
tarzda buzgan, bank manfaatlariga jiddiy zarar etkazgani hollarda; 
- qonun xujjatlarida nazarda tutilgan boshqa asoslarga ko‘ra. 
Markaziy bank Raisining birinchi o‘rinbosari va o‘rinbosarlari Rais tavsiyasi 
bilan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan vazifasiga tayinlanadi yoki 
ozod qilinadi.