O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti t. I. Bobakulov, U. A. Abdullayev, J. Ya. Isakov
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
МОН.СИЁСАТ ДАРСЛИК
- Bu sahifa navigatsiya:
- Qayta moliyalash siyosati.
|
52 O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar 1. Monetar siyosatning strategik maqsadlari nimalardan iborat? 2. Monetar siyosatning taktik maqsadlari sifatida qaysi ko‘rsatkichchlardan foydalaniladi? 3. O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risidagi qonunda monetar siyosatning strategik maqsadi sifatida qaysi yo‘nalish belgilangan. 4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 9-yanvardagi PF-5296-sonli “O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmonida O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki faoliyatining strategik maqsadlari qilib nimalar belgilangan? 5. “Miqdoriy zaiflashtirish” siyosati deganda nimani tushunasiz? 6. Yaponiya ieni va Xitoy yuanining AQSh dollariga nisbatan nominal almashuv kursi haqida nimalarni bilasiz? 7. Pullar taklifini targetlash xususida nimalarni bilasiz? 8. Milliy valyutaning nominal almashuv kursidan monetar siyosat indikatori sifatida foydalanishda qaysi omillarni hisobga olish lozim? 9. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining monetar siyosatini asosiy yo‘nalishlari sifatida nimalarni bilasiz? 53 3-BOB. MONETAR SIYOSATNING VOSITALARI VA ULARNING AMAL QILISH MEXANIZMI 3.1-§. Monetar siyosatning an’anaviy vositalari (instrumentlari) Monetar siyosatning an’anaviy vositalariga Markaziy bankning qayta moliyalash siyosati, majburiy zaxira siyosati, ochiq bozor siyosati, valyuta siyosati va depozit siyosati kiradi. Qayta moliyalash siyosati. Markaziy bank monetar siyosatni amalga oshirishda uning an’anaviy vositalaridan foydalanish muhim o‘rin tutadi. Nafaqat taraqqiy etgan mamlakatlarda, balki o‘tish iqtisodiyoti mamlakatlarida ham an’anaviy monetar instrumentlardan foydalanish monetar siyosatni amalga oshirishning tayanch vositalari vazifasini bajarmoqda. Markaziy bankning qayta moliyalash siyosati Markaziy bank tomonidan tijorat banklarini kreditlash bilan bog‘liq bo‘lgan tadbirlar majmui bo‘lib, ushbu siyosat quyidagi uch xil kreditlash usulidan foydalanilgan holda amalga oshiriladi: 1. Tijorat banklarini Markaziy bank tomonidan, ularning balansidagi trattalarni qayta hisobga olish yo‘li bilan, kreditlash usuli. Mazkur usulda berilgan kreditlar hisob yoki diskont kreditlari hisoblanadi, ularning foiz stavkasi esa, hisob yoki diskont stavkasi deyiladi. Markaziy bank har bir moliyaviy yil uchun oldindan trattalarni, ya’ni uzatma tijorat veksellarini o‘zida qayta hisobga olish kontingentini belgilaydi. Qayta hisobga olish kontingenti hajmini belgilashda pul massasining o‘sish sur’ati, inflyatsiya darajasi kabi muhim makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar hisobga olinadi. Trattalarni qayta hisobga olish kontingentini mamlakatdagi tijorat banklari soniga bo‘lish yo‘li bilan har bir bank uchun belgilanadigan 54 qayta hisobga olish limiti summasi aniqlanadi. Bu esa, limitni aniqlashning adolatli usuli hisoblanadi. Chunki, ushbu usulda barcha tijorat banklariga, ularning katta yoki kichikligidan qat’iy nazar, bir xil limit belgilanadi. Ammo ushbu usulning kamchiligi shundaki, bunda tijorat banklari aktivlari miqdori o‘rtasidagi farq natijasida yuzaga keladigan likvidli mablag‘larga bo‘lgan talab o‘rtasidagi farq hisobga olinmaydi. 2. Tijorat banklarini Markaziy bank tomonidan, ularning balansidagi qimmatli qog‘ozlarni garovga olish yo‘li bilan, kreditlash usuli. Ushbu usulda berilgan kreditlar lombard kreditlari bo‘lib, ularning foiz stavkasi esa, lombard stavkalari deyiladi. 3. Tijorat banklarini Markaziy bank tomonidan to‘g‘ridan - to‘g‘ri kreditlash usuli. Mazkur usulda berilgan kreditlar overdraft, overnayt, kunlik va muddatli kreditlar shaklida bo‘ladi. Markaziy bankning overdraft kreditlari tijorat banklarining milliy valyutadagi “Nostro” vakillik hisobraqamida yuzaga kelgan pul mablag‘lari yetishmasligi muammosini hal qilish maqsadida beriladi. Overnayt kreditlari bir sutkaga beriladigan kreditlar bo‘lib, ular tijorat banklarida favqulodda yuzaga keladigan juda qisqa muddatli likvidlilik muammosini hal qilish maqsadida beriladi. Kunli kreditlar bir operatsion kun davomida beriladi. Dunyoning bir qator mamlakatlarida (Shvetsiya, Rossiya va boshq.) kunlik kreditlar Markaziy banklar tomonidan qimmatli qog‘ozlarni garovga olgan holda foizsiz beriladi va ular milliy to‘lov tizimini qo‘llab-quvvatlash maqsadida beriladi 49 . Qayd etish joizki, taraqqiy etgan mamlakatlarda Markaziy bankning hisob stavkalarini o‘zgarishi makroiqtisodiy barqarorlikka, o‘sish sur’atlariga bevosita va kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, AQShda iqtisodiy o‘sish sur’atlarining pasayib borishiga barham berish 49 Моисеев С.Р. Денежно-кредитная политика: теория и парктика. Учебное пособие. – М.: Московская финансово-промышленная академия, 2011. - С. 723. 55 maqsadida Federal Zaxira Tizimi (FZT) tomonidan hisob stavkasining yillik darajasi 2004-yilning 30-iyunidan boshlab 1 % qilib belgilangan edi. Ushbu pasayish iqtisodiy o‘sish sur’atlarining oshishiga olib keldi, ammo muomaladagi pul massasining ham oshishiga sabab bo‘ldi. Natijada, FZT hisob stavkasini keskin oshirish, uning yillik darajasini 2007-yilning 10-may kuni 5,25 % qilib belgilashga majbur bo‘ldi 50 . So‘nggi yillarda qator taraqqiy etgan mamlakatlarda Markaziy banklarning hisob stavkalarining beqarorligi kuzatildi. AQSh FZT 2004- yilning 30-iyunidan 2007-yilning 10-mayiga qadar hisob stavkasini 17 marta o‘zgartirdi. 2004-yilning 30-iyunida FZTning hisob stavkasi 1% darajasida belgilanib, bu oxirgi 46 yil mobaynidagi eng past hisob stavkasi hisoblanadi. 2007-yilning may oyidan boshlab FZTning hisob stavkasi 5,25% darajasida belgilandi va uning bu qadar yuqori belgilanishi inflyatsiyaning kutilayotgan o‘sish sur’ati bilan bog‘liqdir. 2011-yilning 1-yanvar holatiga kelib, AQSh FZTning yillik hisob stavkasi 0,5 foizni tashkil etdi 51 . 2017-yil 16-iyun kuni FZT hisob stavkasining yillik darajasini amaldagi 0,75-1,0 foizdan 1,0-1,25 foizga oshirdi. Bu esa, FZT rahbariyatining fikriga ko‘ra, davlat xarajatlarining o‘sishi va tijorat banklari kreditlarining foiz stavkalarini pasayishi natijasida baholarning o‘sish sur’atlarining kuzatilayotganligi bilan izohlanadi. Angliya Markaziy banki qayta moliyalash siyosatidan inflyatsiyani jilovlash, uning o‘sish sur’atlarini oshishiga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida faol tarzda foydalanadi. Bu esa, so‘nggi yillarda uning hisob stavkasini tez-tez o‘zgartirilishiga sabab bo‘lmoqda. 2002-2007-yillar mobaynida Angliya Markaziy bankining hisob stavkasi bir necha marta o‘zgartirilib, 2007-yilning iyul oyida 5,75 % qilib belgilandi 52 . Yevropa Markaziy banki yevrohudud iqtisodiyotining o‘sishini rag‘batlantirish maqsadida nollik foiz stavkasidan foydalanish bilan birga, aktivlarni sotib olish dasturini kengaytirdi va uzoq muddatli maqsadli kreditlash dasturi – TLTRO-IIni joriy qildi. Bu esa, o‘z 50 http://www.federalreserve. gov sayti ma’lumotlari asosida umumlashtirildi. 51 http://lenta.ru/news/2011/01/06/rate/ sayti ma’lumotlari. 52 http // lenta. ru/news/2007/08/01/rate/ sayti ma’lumotlari. 56 navbatida, iste’mol baholarining o‘sishida va tijorat banklari tomonidan iqtisodiyotning real sektoriga beriladigan kreditlar hajmining o‘sishida muhim rol o‘ynadi. 2016-yilning iyunida iste’mol baholari 0,1 foizga o‘sgan bo‘lsa, shu yilning dekabr oyida, mazkur o‘sish sur’ati 1,1 foizni tashkil etdi. 2015-yilning dekabr oyida tijorat banklari tomonidan real sektor korxonalariga berilgan kreditlar 0,3 foizga kamaygan bo‘lsa, 2016- yilning dekabrida ular hajmining o‘sish sur’ati 1,9 foizni tashkil etdi 53 . O‘tish iqtisodiyoti mamlakatlarida qayta moliyalash siyosatining qator instrumentlaridan foydalanish amaliyoti mavjud. Masalan, Rossiya Markaziy banki tomonidan overnayt, overdraft, lombard va muddatli kreditlar berish qo‘llanilmoqda. Qayd etish joizki, Rossiya Markaziy banki tomonidan berilayotgan lombardli kreditlar, respublikamiz amaliyotidan farqli o‘laroq, nafaqat yuqori likvidli hukumat qimmatli qog‘ozlari bilan, balki reputatsiyasi yuqori bo‘lgan Rossiya kompaniyalarining qarz qimmatli qog‘ozlari bilan ham ta’minlanmoqda. Bu esa, Rossiya Federatsiyasi Markaziy bankining lombard kreditlari hajmini oshirishga imkon bermoqda. 1-jadval Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|