O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

5.4. Ishchi kuchi qo‘nimsizligi va mehnat unumdorligi 
Ishchi kuchi qo‘nimsizligi
10
– bu ishdan bo‘shagan xodimlarning shu 
davrda ishga yollangan xodimlarning o‘rtacha soniga nisbatidir. Ishchi kuchi 
qo‘nimsizligi ko‘rsatkichi quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi: 
Almashtirish lozim bo’lgan ishdan bo’shagan xodimlar soni 
Barcha xodimlarning o’rtacha soni 
Ishchi kuchi mehnatining unumdorligi 
Mehnat unumdorligini o‘lchash uchun haqiqiy unumdorlik rejalashtirilgan 
birlikka qiyoslanadi yoki sarflangan ma‘lum vaqt bilan amaldagi ishlab chiqarish 
me‘yoriy vaqtga qiyoslanadi. 
Mehnat unumdorligi koeffitsienti (mehnat samaradorligi) quyidagicha 
hisoblanadi: 
10
Management Accounting for Business Decisions, 2
nd
 Edition, by Colin Drury, 2012 р.220

---

70 
= 
Mahsulot ishlab chiqarish uchun zarur me‘yoriy vaqt 
X 100 (%) 
Amalda sarflangan soat 
Topshiriq 
5-1. Jadvalda keltirilgan axborot asosida quyidagi shartlardan kelib chiqib, 
har bir ishchining ish haqini hisoblang: 
1. Mehnatga vaqtbay asosida haq to‘lash. 
2. Mehnatga haq to‘lashning ishbay tizimi asosida, lekin ishchi 
kafolatlangan haqni ishlay olmagan bo‘lsa, kafolatlangan haqning 75 % bilan 
to‘lash. 
3. Ish haqini mehnatga haq to‘lashning vaqtbay mukofot tizimi asosida 
vaqtbay ish haqiga tejalgan vaqt uchun soatbay ish haqining 60 % miqdorida 
qo‘shimcha bilan to‘lash. 
Ko‘rsatkichlar 
A 
V 
S 
D 
Haqiqatda ishlangan ish soati 
38 
36 
40 
34 
Soatbay stavka, sh.b. 
3 
2 
2,5 
3,6 
Ishlab chiqarish (birlik) 
Detal N 
Detal K 
Detal M 
42 
72 
92 
120 
76 
- 
- 
- 
50 
120 
270 
- 
Me‘yoriy vaqt (bir birlik mahsulotga):
N – 6 daqiqa, K – 9 daqiqa, M –15 daqiqa. 
Ishbay tizimi bo‘yicha hisoblash uchun har daqiqaga 0,05$/daqiqa 
miqdorida haq to‘lanadi. 
5-2. Korxona hozirgi vaqtda o‘z ishchilariga mehnatga vaqtbay haq 
to‘lashga asoslanib ishchilarga mukofot to‘lamoqda va mukofotlashning muqobil 
usullarini joriy etish to‘g‘risidagi masalani ko‘rib chiqmoqda. 
Jadvalda keltirilgan axborotga asoslanib, quyidagi shartlardan kelib chiqqan 
holda har bir ishchining ish haqini hisoblang. 
1. Mehnatga haq to‘lashning vaqtbay tizimi asosida haq to‘lansin 
2. Mehnatga haq to‘lashning ishbay tizimi asosida, lekin ishchi 
kafolatlangan summa miqdorida ishlay olmagan bo‘lsa, shu summaning 80% 

---

71 
miqdorida to‘lash
3. Ish haqini mehnatga haq to‘lashning vaqtbay mukofot tizimi asosida, 
vaqtbay ish haqiga tejalgan vaqt uchun soatbay ish haqining 75 % miqdorida 
qo‘shimcha bilan to‘lash.