O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

Takrorlash uchun savollar 
1. 
Ustama xarajatlarni taqsimlash zarurligiga tushuncha bering? 
2. 
Ustama xarajatlarni taqsimlashning yagona va alohida stavkasi 
deganda nimani tushunasiz? 
3. 
Ustama xarajatlarni taqsimlashning amaliy va rejali stavkalari 
o‘rtasidagi farqni tushuntirib bering? 
4. 
Ustama xarajatlarni to‘g‘ri usulda taqsimlashga qodir bo‘lasiz? 
5. 
Ishlab chiqarish ustama xarajatlari deganda nimani tushunasiz? 
6. 
Mahsulot birligidagi to‘la xarajatlarni aniqlashni tushuntirib bering? 
7. 
Zahiralar tannarxini aniqlash deganda nimani tushunasiz? 
8. 
Ustama xarajatlarni taqsimlashning reja stavkasidan foydalanishni 
tushuntirib bering? 
9. 
Ustama xarajatlar prognoz miqdorini hisoblash deganda nimani 
tushunasiz? 
10. Ustama xarajatlarni taqsimlash bazasini tanlash deganda nimani 
tushunasiz? 
11. Kelgusi davr uchun prognoz qilingan ustama xarajatlar miqdorini 
bazaning prognoz miqdoriga ajratish deganda nimani tushunasiz? 
12. Ushbu stavkadan foydalanib, ustama xarajatlarni mahsulotning har bir 
turiga o‘tkazish deganda nimani tushunasiz? 

---

89 
7-BOB. BUYURTMALI KALKULYATSIYA QILISH USULI 
7.1. Buyurtmalar bo‘yicha kalkulyatsiyalash tavsifi 
Bozor islohotlarini chuqurlashtirish jarayonida korxonalar faoliyatida 
muhim vazifalardan biri ishlab chiqarilgan mahsulotlarning tannarxini to‗g‗ri 
aniqlashdir. Mahsulot tannarxi uni ishlab chiqarishga qilingan bevosita 
xarajatlarning yig‗indisini ifodalaydi.
Mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilish va xarajatlarni hisobga olish 
boshqaruv hisobining asosiy elementlaridan biri hisoblanadi, chunki, ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotlarning tannarxi quyidagilar bo‗yicha boshqaruv 
qarorlarining qabul qilinishi uchun asos bo‗ladi
15
: 

qanday turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishni yo‗lga qo‗yish, 
qaysilarini esa to‗xtatish bo‗yicha; 

zarur yordamchi mahsulotlarni sotib olish yoki ishlab chiqarish 
maqsadga muvofiqligi to‗g‗risida; 

ishlab chiqarilishi rejalashtirilayotgan mahsulotga baho belgilash 
borasida; 

ishlab chiqarishni yangi texnika bilan qurollantirish bo‗yicha; 

ishlab chiqarish va texnologik jarayonlarni rivojlantirish bo‗yicha 
berilgan tavsiyalarni asoslashda. 
Boshqaruv hisobida tannarx quyidagi asosiy ob‘ektlar bo‗yicha 
aniqlanadi: 

alohida bo‗linmalar bo‗yicha; 

alohida mahsulot turlari bo‗yicha. 
Bunda xarajatlarni taqsimlash jarayoni ikki bosqichda amalga oshiriladi: 

xarajatlarni ular vujudga kelgan markazlar bo‗yicha to‗plash; 

xarajatlarni mahsulot turlari bo‗yicha taqsimlash. 
Xarajatlarni taqsimlash deganda, korxona faoliyatida vujudga kelgan 
xarajatlarni aniq ob‘ektlar bo‗yicha guruhlash jarayoni tushuniladi. 
15
Management Accounting for Business Decisions, 2