O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

9.1- rasm. Kompleks ishlab chiqarishda xarajatlarning harakati 
 
9.2. Kompleks xarajatlarni taqsimlash usullari 
Birgalikda ishlab chiqariladigan mahsulot ajralish nuqtasida tayyor 
hisoblansa, va yana qayta ishlashni talab qilmasa, kompleks xarajatlarni 
taqsimlashning quyidagi usullaridan foydalaniladi:
31
1) Sotishga asoslangan usul 
2. Natural ko‘rsatkichlar usuli 
31
Management Accounting for Business Decisions, 2
nd
 Edition, by Colin Drury, 2012 р.578

---

128 
1) Sotishga asoslangan usul 
Bu usul kompleks xarajatlarni ajralish nuqtasida mahsulotlarning bozor 
qiymati asosida taqsimlaydi, ya‘ni bu usuldan foydalanilganda kompleks 
chiqimlar birgalikda ishlab chiqarilayotgan mahsulotga ularni sotish qiymatining 
baholariga mutanosib taqsimlanadi, bunda sotishning yuqori narxlariga ko‘p 
xarajatlar muvofiq kelishi nazarda tutiladi.
Misol Kompleks xarajatlar 1000 sh.b. 
Mahsulotlar 
Birliklar miqdori 
Birlikning ajralish 
nuqtasidagi bozor qiymati, 
sh.b. 
Sotishning jami 
qiymati, sh.b. 
A Mahsulot 
100 
20 
2000 
B Mahsulot 
400 
15 
6000 
Jami 
8000 
A mahsulotga 1000 sh.b. taqsimlangan x (2000 sh.b. / 8000 sh.b.) = 250 
sh.b. 
B mahsulotga 1000 sh.b. taqsimlangan x (6000 sh.b. / 8000 sh.b.) = 750 
sh.b. 
Taqsimlangan jami kompleks xarajatlar 1000 sh.b. 
Sotish 
qiymatiga 
asoslangan 
usul 
natural 
ko‘rsatkichlar usuli 
kamchiliklaridan holi bo‘lsa-da, uning bitta nuqsoni bor: u oldingi xarajatlar 
sotishdan olingan daromadlar bilan aniqlanadi, degan tasavvurga asoslanadi. 
Masalan, sotishdan kam daromad tushadigan foydasiz mahsulotga kompleks 
xarajatlar-ning kam qismi tasdiqlanadi va shu bilan u foyda beradi, degan taassurot 
hosil qilinadi.